Бисмилләһир-Раһмәнир-Раһим!
Аллаһын инсана һәјата кечирмәји ваҹиб бујурдуғу әмәлләри - намазы, оруҹу, һәҹҹи, бүтүн диҝәр ҝөзәл әмәлләрин һамысыны үмумиләшдирсәк, онларын һамысы ибадәт анлајышынын ичәрисиндә ҹәмләшир.
Аллаһ Тәала бизләри һәгиги ибадәт әһлиндән гәрар версин, иншәаллаһ!
Ибадәти фәргләндирән 2 ҹәһәт
Ибадәти диҝәр әмәлләрдән ики ҹәһәт фәргләндирир. Биринҹиси, мәзмун - Аллаһ бәјәнән иш олмалыдыр, икинҹиси, форма - Аллаһ бәјәнән олмалы, Аллаһ үчүн олмалыдыр. Бир әмәлин Аллаһ гатында ибадәтә чеврилмәси үчүн һәм әмәлин өзү ҝөзәл олмалыдыр, һәм бу әмәл Аллаһын разылығыны әлдә етмәк үчүн, Илаһи гүрба јахынлашмаг үчүн һәјата кечирилмәлидир.
Бүтүн бунлары нәзәрә алараг дејә биләрик ки, ади әмәли ибади әмәлдән фәргләндирән будур. Бүтүн әмәлләримиз, давранышларымыза буну аид едә биләрик. Ибадәт јалнызҹа намаз, оруҹ, Гуран охумаг, зәкт вермәк кими бизим өјрәшдијимиз анламда ибади әмәлләрлә мәһдудлашмыр. Гидаланмагдан тутмуш идман етмәјә, дәрс охумаға, ишләмәјә, истираһәтә, инсанларла үнсијјәтә гәдәр һәр бир әмәл вә давранышымыз ҝөстәрилән бу мејарла ади әмәл вә ја ибадәт сајыла биләр.
О заман давраныш вә әмәлләримиз ибадәтә чеврилир ки, мәзмун Аллаһ бәјәнән олсун, мәзмунда Аллаһын бәјәнмәсиндән кәнар мәсәлә олмасын, мәзмун Илаһи дәјәрләрә ујғун олсун вә ејни заманда бу ишимизи Аллаһа ҝөрә ҝөрәк.
Олур ки, инсан бәзән јахшы әмәлләр едир, ҝөзәл әмәлләр едир, амма бу иши Аллаһын разылығыны газанмаг үчүн ҝөрмүр. Бу инсан өз әмәлләрини бу дүнја контекстиндә едир. Аллаһ да бөјүк Аллаһдыр, она бу дүнјада јахшы ишинин ҹавабыны нәсиб едәр. Амма инсан бир јахшы иши ҝөрүр вә о иши Аллаһа јахынлашмаг үчүн ҝөрүрсә - бу иши ибадәт сајылыр.
Аллаһын әзәмәти барәдә дүшүнсәк...
Үмумиликдә неҹә едәк ки, бизим әмәлләримизин ибади руһијјәси артсын? Неҹә едәк ки, һалымызда бәндәлик руһијјәси артмыш олсун? Инсаншүнаслар, әхлаг мүтәхәссисләри бу мөвзуда дөрд мүһүм мәсәләјә вурғу едирләр.
Бунлардан биринҹиси - Аллаһын әзәмәтини дәрк етмәкдир. Һәр биримиз бир анлыға гәфләтдән ојансаг вә бизи Јараданын, Хәлг едәнин бөјүклүјүнү вә әзәмәтини дүшүнсәк вә дәрк етсәк - һалымыз дәјишәр. Инсан садәҹә јарадылыша диггәт етсә, јарадылыш аләминин әзәмәти барәдә дүшүнсә, Аллаһын әзәмәтинин фәргиндә олар.
Бизим бүтүн проблемимиз бундадыр ки, бәзән бир шеј бизим ҝөзүмүзүн габағында олур, амма биз ҝөрмүрүк. Бәзән һәр шеј чох ајдын олур, амма биз фәргинә вармырыг. Бәзән биз о инсан кими олуруг ки, ејнәјини ахтарыр, сән демә, ејнәји ҝөзүндә имиш.
Биз даһа чох һалларда гәфләтдә олуруг, гәфләтдә олдуғумуз заман Аллаһын әзәмәтиндән дә гәфләт едирик. Амма елә ки, гәфләтдән ојанырыг - о заман фәргинә варырыг ки, бизи јарадан нә гәдәр әзәмәтлидир. Бу јарадылышын ичәрисинә дахил олдугҹа, нә гәдәр өјрәнмә артыр, анлајыр ки, онун ҝөрүб вә дујдуглары һәлә чох ҹүзидир. Һәлә бунлар - мадди дүнјанын ичәрисиндә оланлардыр.
Әҝәр инсан бу әзәмәтин фәргинә варса - өзүнүн кичиклијини, еһтијаҹлылығыны дәрк едәр вә бу, онда бәндәлик руһијјәсини артырмыш олар. Әҝәр өз кичиклијимизи, һәгирлијимизи, еһтијаҹлылығымызы һисс етсәк, вәзијјәт дәјишәр. Баша дүшәрик ки, бөјүк Одур.
Дилимиздә Онун бөјүклүјүнү играр едирик, амма буну играр едәркән һәмин әзәмәт вә бөјүклүјү һисс етсәк - Аллаһ гатында тәвазө руһијјәмиз јаранар.
Демәли, инсанын Аллаһа бәндәлик руһијјәсини артыран мөвзулардан бири - Аллаһын әзәмәтини дујмагдыр.
Ондан кәнар оланлары кичик ҝөрмәк
Һәзрәт Әли (ә) һәгиги Аллаһ бәндәләринин хүсусијјәтләрини чатдыраркән бујурур: “Тәгвалылар о кәсләрдир ки, өз варлыгларында Халигин әзәмәтини дујурлар вә бу бахымдан Аллаһдан башга һәр шеј ҝөзләриндә кичик олур”.
Тәгвалыларын, Аллаһ бәндәләринин хүсусијјәтләриндән бири будур ки, онлар варлыгларында Аллаһын әзәмәтини һисс едирләр. О вар ки, инсан өзүнү таныса - Рәббини таныјар, инсан өзүнү таныса - кичиклијини, һәгирлијини һисс едәр, тәкәббүрлүлүк етмәз, башга инсанлары әзмәз, һаглары басмаз, зүлм етмәз.
Инсан Рәббини таныјараг Онун әзәмәтини, бөјүклүјүнү һисс едәр. Аллаһын әзәмәтини дәрк едән инсан Ондан кәнар һәр шеји чох кичик ҝөрәр.
Бир садә мүгајисәјә мүраҹиәт едәк. Ики әкиз ушаг тәсәввүр едәк. Бунлар ики фәргли мүһитләрдә бөјүјүбләр. Бири уҹгар кәнддә бөјүјүб. Кәндин һәм имканлары, һәм дә чәтинликләри мәлумдур. Бу ушаг ҝөзүнү ачыб бу уҹгар кәнди ҝөрүр. Зәһмәт чәкир, ишләјир-ҝүҹләјир, минимал техноложи имканлара ҝүҹлә әли чатыр.
О бири әкиз гардаш исә бир техноложи бахымдан чох ирәлидә олан бир јердә јашајыр. Сонра онлар икиси дә тутаг ки, рајонлардан биринин мәркәзинә ҝәлир. О кәс ки, уҹгар кәнддән ҝәлиб, ҝөрәҹәк ки, нә гәдәр ҝениш техноложи имканлар вар. Амма урбанизасија мәркәзиндән гәсәбәјә ҝәлән инсанын үрәји сыхылаҹаг. О бөјүк бир шәһәр ҝөрмүшдү, она бу рајон мәркәзи чох кичик ҝәләҹәк.
О, бир нечә ҝүн бурада галар, амма о, бөјүк техноложи сүрәтләри, коммуникасијалары ҝөрдүјүндән, онун үчүн бурада бәлли мәһдудијјәтләр вар. Амма о кәс ки, техноложи бахымдан мүәјјән мәһдудијјәтләр шәраитиндә иди, бу вәзијјәтин давамлы олмасыны истәјир.
Инди Һәзрәт Әли (ә) бујурур ки, тәгвалы шәхсләр өз варлыгларында Халигин әзәмәтини, бөјүклүјүнү дујублар, Аллаһдан кәнар һәр нә ихтијарларында олса, кичик ҝөрсәнир. Чүнки онлар ән бөјүк, ән әзәмәтли олан Рәбби ҝөрүбләр. Тәгвалы шәхсләр о кәсләрдир ки, онлар өз ичләриндә Рәбби бөјүк тутарлар вә Аллаһдан кәнар һәр шеји кичик тутарлар, чүнки, һәгиги бөјүклүјү, әзәмәти ҝөрүбләр, ондан кәнар һәр шеји исә кичик ҝөрүрләр.
Аллаһ Тәала бизә Халигин о әзәмәтини дујмағы нәсиб етсин!
Фәгирлијимизин вә еһтијаҹлылығымызын фәргиндә олаг
Инсанда бәндәлик руһијјәсини артыран, инкишаф етдирән икинҹи амил - инсанын өз фәгирлијини, еһтијаҹлылығыны һисс етмәсидир. Бизләр “Кумејл” дуасында Аллаһа мүраҹиәт едирик: “Аллаһым, Сән мәним зати фәгирлијимдән, зати еһтијаҹлылығымдан, әлибошлуғумдан хәбәрдарсан”.
Бу чох мүһүм мәсәләдир. Бизләр Аллаһын һүзурунда әлибошуг, башдан-ајаға еһтијаҹ ичәрисиндәјик. “Фатир” сурәсинин он бешинҹи ајәсиндә Рәббимиз дә бизләрә буну чатдырыр: “Сизләр Аллаһын фәгирләрисиниз”. Бизләр башдан-баша Аллаһын еһтијаҹлысыјыг. Әҝәр инсанда бу һисс јашанса, инсан Аллаһ һүзурунда өз еһтијаҹыны, фәгирлијини, Аллаһдан асылылығыны анласа - Уҹа Јараданын гәни, өзүнүн исә фәгир олуғунун фәргинә варса - һалында хејли ирәлиләјиш олур.
Рәббимиз һәјат, вүҹуд верир ки, бизләр варыг. Бир ан һәјат вермәсә, биз мөвҹуд олмарыг. Бу варлыг аләми ки вар, бир ан низам позулса - һәр шеј мәһв олар. Инди јаранмыш вәзијјәтдә дә инсанлар үчүн бөјүк дәрсләр вар. Инди инсанлар анлајыр ки, нә гәдәр фәгир, асылы вә аҹиздирләр.
Бизләр там мәнада Аллаһа бағлыјыг. Һәр ан тәмин едир, вүҹуд верир ки, биз варыг. Инсан бу фәгирлилијини һисс етсә, хош олсун һалына. Бөјүк Ислам философу Молла Сәдра (р.ә) Аллаһы таныма мөвзусунда дејәрди ки, варлыг ја фәгирдир, ја гәнидир. Варлыг ики ҹүр ола биләр: ја фәгирдир, еһтијаҹлыдыр, ја да гәнидир вә еһтијаҹсыздыр. Бизләр фәгир варлығыг - бу, ајдындыр. Һава алмасаг, гида алмасаг, су ичмәсәк мәһв оларыг.
Бәс фәгир варса, демәли, бу фәгирин еһтијаҹыны өдәјән гәни дә вар. Әҝәр биз фәгирлијимизин фәргинә варсаг, киминсә варлығы өзүндән оланын, еһтијаҹлы олмајанын мөвҹудлуғу дәрк едәрик. Бу садә јолла гәнинин олмасына, Аллаһын олмасына, Онун бизи вар едиб еһтијаҹымызы өдәмәсинә етигад етмиш оларыг. Бу һиссин өзү инсанда ибади руһијјәни артырар. Вә адам бу бағлантыдан ләззәт алар.
Аллаһ бизи еһтијаҹлы јарадыб ки, ирадәви олараг, шүурла, дәрклә фәгирлилијимизи дәрк едәк вә Она говушаг.
Немәтләрә диггәтимиз олсун
Инсанда бәндәлик руһијјәсини артыран үчүнҹү амил - немәтләрә диггәт етмәк, тәвәҹҹө етмәкдир. Бизим бәшәријјәтин бу ҝүн бөјүк проблемләриндән бири - тәвәҹҹө етмәмәкдир, диггәт етмәклә бағлы сүстлүкдүр. Бу ҝүн бүтүн бәшәријјәт јаранмыш вәзијјәтдән, бөһрандан чыхыш јолларыны ахтарыр. Нәтиҹә етибарилә буна ҝәлиб чатырлар ки, әлдән верилмиш мөвзу - диггәт, тәвәҹҹөдүр. Мәлумат чохдур, амма диггәт етмәк, тәвәҹҹө аздыр.
Бәли, инсаны Аллаһа јахынлашдыран, руһијјәсини артыран ҹидди амилләрдән бири - немәтләрә тәвәҹҹө етмәкдир. Әҝәр биз немәтләрә диггәт етсәк, бу, бизим һалымыза чох ҝүҹлү тәсир едәр. Бу, инсанын фитрәтиндәдир ки, әҝәр инсан билсә ки, она кимсә бир шеј вериб, она миннәтдар олмаг истәјәр. Мисал үчүн, бир ушаг фәргиндә олса ки, она бир јахыны, гоһуму бир һәдијјә вериб, онун дахилиндә фитри олараг тәшәккүр етмәк һисси ојанар. Бәли, инсан фитрәтән бу ҹүрдүр - билсә ки, она кимсә бир шеј вериб, мүтләг она тәшәккүр етмәк истәјәр.
Инди инсан гәфләтдән ајылса, диггәт етсә ки, бу дүнја һәјатында Аллаһ ону сонсуз немәтләрлә әһатә едиб, бу немәтләри верән Рәббә сонсуз шүкрү јаранар.
Немәтләр һаггында дүшүнмәк лазымдыр. Дүшүнмәк лазымдыр ки, әҝәр бу немәтләр верилмәсәјди, нә һалда олардыг? Бу барәдә дүшүнмәјин өзү белә инсаны миннәтдарлыға, шүкрә јөнәлдәр вә бунун нәтиҹәсиндә инсанда ибади руһијјә јүксәләр. Биз бу јаранмыш чәтин дөнәмдә әлимиздә нә гәдәр немәтләрин олдуғунун фәргинә вара билирик. Әҝәр немәтләрин фәргинә варсаг, немәт верән гаршысында шүкүр руһијјәмиз јаранар вә бу өзү, бәндәлик руһијјәсинә ҝәтирәр.
Һәзрәт Мусаја (ә) Аллаһ Тәала бујурду: “Еј Муса! Мәнә севҝин олсун вә инсанлары мәни севмәјә јөнәлт”.
Һәзрәт Муса (ә) бујурду: “Аллаһым, инсанлары Сәни севмәјә неҹә јөнәлдим?”.
Аллаһ Тәала бујурду: “Мәним немәтләрими онларын јадына сал”.
Әҝәр инсан Аллаһдан алдығы немәтләрә диггәт етсә, онда Аллаһа шөвг вә мәһәббәт артар.
Дахилимиздә пәрәстиш һиссини доғру үнвана јөнәлдәк
Дөрдүнҹү амил - инсанын дахилиндә олан пәрәстиш һиссидир. Инсан тапынан бир варлыгдыр, пәрәстишә мејиллидир. Инсанда бу һисс фитридир ки, өзүнә идеал ахтарыр, пәрәстиш етмәк истәјир. Инсан ҝөзәллик ахтарышындадыр. Пејғәмбәрләр (ә) инсанда олан бу пәрәстиш һиссини, ҝөзәллик ахтармаг һиссини һечдән јаратмаға ҝәлмәјибләр. Аллаһ бу һисси бизим ичимиздә гојуб. Пејғәмбәрләр (ә) ҝәлибләр ки, инсанын дахилиндә олан бу һисси доғру јерә, дүз истигамәтә јөнәлтсинләр.
Пејғәмбәрләр (ә) инсанда олан камал ахтарма, идеал ахтарма һиссини бүтләрдән, пулдан, малдан, сәрвәтдән, ҹүрбәҹүр мәһдуд мәсәләләрдән чыхардыб, Аллаһа тәрәф јөнәлтмәјә ҝәлибләр. Чүнки, бүтүн пејғәмбәрләрин (ә) чатдырышы бу олуб ки, инсанын Аллаһдан башга бағландығы, пәрәстиш етдији, ҝөзәл билдији һәр бир шеј - елә онун өзү кими мүмкүнәл-вүҹуддур, фәгирдир, еһтијаҹлыдыр, мүвәггәтидир.
Дүнјада бир вирус јараныр, һарададыр бәзи инсанларын тапындығы, бүт билдији үнванлар, мәркәзләр? Инсан ҝәрәк пәрәстиш һиссини дүзҝүн үнвана јөнәлдә билсин.
Дәрк етмәлијик ки, пәрәстиш едилмәли - јалныз Аллаһдыр. Аллаһа ибадәт етмәли, Аллаһын разылығыны газанмалыјыг, галан һәр бир шеј - мүвәггәтидир. Одур ки, бәшәријјәт инди јени бир дүзәнә дахил олур. Бу ҝүн өзүнү ахтаран бир сивилизасија мејдана ҝәлмәкдәдир. О мәрһәлә ҝәлиб чатды ки, инсан өзү барәдә дүшүнсүн, өзүнүн ким олмасы барәдә дүшүнсүн. Аллаһын ешги, Аллаһа бәндәлик һәгиги инсаны јетишдирә биләр.
Аллаһым, бизләрә бәндәлик руһијјәсини артырмағы нәсиб ет!
Аллаһым, һәр нә ки, биздә бәндәлик руһијјәсини, Сәнә доғру ешги, шөвгү артырыр - онлара бизи јахын ет!
Аллаһым, бизләри өзбашына бурахма!
Аллаһым, Хиласкарын - 12-ҹи Имам Һәзрәт Мәһдинин (ә.ф) зүһуруну тәҹил ет! Амин!
