Бисмилләһир-Раһмәнир-Раһим!
Мәһәррәм-сәфәр әјјамына сајылы ҝүнләр галыб. Кәрбәла мәктәбини, бу мәктәбин фәдакарлыг вә шүҹаәт, һәгиги Илаһи хидмәт дәрсләрини камил сурәтдә өјрәнмәк үчүн, Имам Һүсејнин (ә) вә пак сәһабәләринин һансы амаллар јолунда һәјатларыны гурбан вермәләрини билмәкдән әлавә, бу руһи һаләтә неҹә јетишмәкләрини дә тәһлил етмәк чох мүһүмдүр.
Мүәјјән етмәк ҝәрәкдир ки, Ашура гәһрәманларынын бу ҹүр јүксәк камиллик зирвәсинә чатмасына мәһз һансы кејфијјәтләрин мөвҹудлуғу ҝәтириб чыхармышдыр.
Әлдә олуна билән категорија
Истәр Имам Һүсејнин (ә) мүбарәк шәхсијјәтини, истәрсә дә Кәрбәла мејданында Рәббләринә хидмәт етмәк арзусундан гәлбләри шөләләнән сәһабәләринин әзиз шәхсијјәтләрини тәһлил етдикдә, ҝөрүрүк ки, онларын һәр бириндә ән хејирли, ән лазымлы, инсанын һәм дүнја, һәм ахирәт һәјаты үчүн сон дәрәҹәдә мүһүм олан кејфијјәтләр мөвҹуддур.
Бурада јенилмәзлик, принсипиаллыг, шүҹаәт, фәдакарлыг, рәһимлилик, шәфгәт, меһрибанлыг, риггәт, гәлби зәнҝинлик вә диҝәр инсаны инсан едән кејфијјәтләри ҝөрүрүк. Лакин бунларын әсасында бир кејфијјәт дурур ки, онун мөвҹудијјәти диҝәр хүсусијјәтләрин тутумуну, маһијјәтини, дәрәҹәсини мүәјјән едир. Бу кејфијјәтин ады - тәгвадыр.
Мәһз бу кејфијјәт Кәрбәла вагиәсинин әзиз сималарынын артыг 1400 илдир ки, гәһрәманлыг вә фәдакарлыг нүмунәси кими тәрәннүм едилмәсинә сәбәб олмушдур. Чүнки тәгва кејфијјәти инсанда ихласы - јалныз Аллаһа хатир ҝөзәл әмәлләр јеринә јетирмәји вә һәр бир ријадан, сахталыгдан, гејри-сәмимиликдән пак олан бир гәлблә Илаһи дәрҝаһда инсанлыг миссијасыны јеринә јетирмәји мүәјјәнләшдирир.
Бәс бу ҝөзәл кејфијјәт олан тәгва, инсанын гәлбиндә неҹә јер алыр? Исламын бу мәсәләдә мөвгеји беләдир ки, бу, әлдә олуна билән бир категоријадыр. Бу, инсан ирадәсинин мәһсулудур - һәм әлдә етмә мәрһәләси, һәм дә горунуб сахланылмасы мәрһәләси инсанын ирадәви сечиминин нәтиҹәсидир. Һәр ан инсандан диггәт тәләб едән, фикринин өзүндә, өз дурумунда олмасыны тәләб едән бир категоријадыр тәгва.
Тәгваны горујан, давамлы едән, системли бир кејфијјәтә чевирән, онун әлдән ҝетмәмәсинә сәбәб олан мүһүм амилләри арашдырсаг, ҝөрәрик ки, 2 мүһүм мәсәлә вар ки, онлара риајәт етдикдә, инсанын гәлбиндә тәгва даими бир һаләтә чеврилир. Инсан бунлара саһиб чыхдыгда архајын ола биләр ки, тәгваны итирмәјәҹәкдир, горујаҹагдыр, инкшаф етдирәҹәкдир.
Биринҹи горујуҹу кејфијјәт
Бу горујуҹу кејфијјәтләрдән биринҹиси - ҝүнаһдан чәкинмәкдир. Инсан әҝәр тәгва әлдә етмәк истәјирсә, бу кејфијјәти горумағы вә итирмәмәји арзулајырса, илк олараг ҝүнаһ етмәмәјә диггәт јетирмәк лазымдыр. Тәгва истәји илә ҝүнаһдан чәкинмәмәк бир араја сығмыр. Бунлар бир-бирини истисна едән һаллардыр.
Бизим топлум үчүн бунун анламы хүсусилә әһәмијјәтлидир. Јајылмыш мәсәләдир, дејирләр "инсанда әсас одур ки, гәлби тәмиз олсун". Доғрудур, гәлбитәмизлик әсас кејфијјәтдир, амма унутмамаг ҝәрәкдир ки, һәмин гәлбитәмизлик мәһз елә ҝүнаһдан горунмагла әмәлә ҝәлир. Ҝүнаһдан горунмаг - һеч нә илә әвәз олуна билинмәјән бир кејфијјәтдир.
Бәзән ләнәтлик иблис ҝүнаһы тәрк етмәји, ҝүнаһдан горунмағы инсана чәтин ҝөстәрә билир. Инсан дејир ки, бәс филан ишимдән неҹә чәкиним, филан ишә артыг вәрдиш етмишәм. Иблис ләнәтлик инсана тәлгин едир ки, онсуз да хејри јохдур, ҝуја ҝүнаһдан пәһриз етмәк чох мүшкүл бир ишдир.
Гәтијјән белә дејилдир! Исламын јанашмасы бирмәналыдыр: инсан ирадәви варлыгдыр, она сечим габилијјәти верилиб вә ән мүһүмү - дүзҝүн сечим етмәк үчүн кифајәт гәдәр мәлумат верилмишдир. Инсан ирадәсини топарлаја биләр вә ҝүнаһы билмәррә тәрк едә биләр.
Бурада мүһүм јери тәфәккүр просеси тутур. Мәһз тәфәккүр едән инсан ҝүнаһын ејбәҹәрлијини, онун регрессив маһијјәтини дәрк едә биләр вә әглән бундан имтина едә биләр. Инсан әввәл бир мүддәт ҝүнаһсыз јашамағы өјрәнир, сонра бу мүддәт узаныр вә беләликлә, ҝүнаһдан чәкинмәк онун ана кејфијјәтләриндән биринә чеврилир.
Бурада әсас көмәкчи васитә - тәфәккүрлә јанашы, инсанын диггәтли олмасыдыр. Инсан сөјүш сөјмәмәсинә, јалан данышмамасына, бөһтан, ифтира атмамасына, јалтаглыг, ријакарлыг етмәмәсинә, гәддарлыға, хәсислијә, тәкәббүрлүјә јол вермәмәсинә вә диҝәр хәбис хисләтләрә јан алмамасына нәзарәт едирсә, нәтиҹәдә бу вә диҝәр мәнфиликләр ондан узаглашар.
Һәр бир ишдә беләдир. Инсан јемәјә башламаздан өнҹә, гаршысындакы гиданын мәнбәји барәдә дүшүнмәлидир. Јемәји киминсә һаггыны басмаг, рүшвәт алмаг, алчаглыг етмәклә әлдә едилиб, јохса Аллаһын мәгбул гәрар вердији дүзҝүн јолла? Һалалдырмы? Өһдәсиндә олан диҝәр инсанлар аҹ галмырлармы? Киминсә һаггыны зај етмәјибми?
Ҝејиминдә дә, динләдијиндә дә, бахдығында да, үнсијјәт етдијиндә дә, диҝәр ҝүндәлик мәсәләләрдә дә ејнилә диггәтли олмаг ҝәрәкдир. Инсан бу мәсәләләрә диггәт јетирдикдә, бир мүддәт сонра ҝүнаһдан чәкинмә артыг онун үчүн вәрдиш һалына ҝәлир.
Әслиндә дурумуна диггәт јетирмәк мөвзусу инсан үчүн јени дејилдир: инсанларын мүтләг әксәријјәти ҝејимләринә хүсуси диггәт јетирирләр - инсанлар өз зөвгләринә вә һәјат тәрзләринә ујғун ҝејинмәјә чалышыр, сач дүзүмләринә фикир верирләр вә с. Вә инсан неҹә заһиринә диггәт јетирирсә, еләҹә дә дахилинә диггәт јетирмәли, гәбул етдији гидаја, алдығы мәлумата, бахдығы ҝөрүнтүјә, сәсләндирдијинә фикир вермәлидир.
Горујуҹу кејфијјәтләрдән икинҹиси
Горујуҹу һесаб едилән, тәгваны шәртләндирән икинҹи кејфијјәт - итаәтдир. Бу мөвзунун өзәллији ондадыр ки, итаәт инсаны беһиштә дә апара биләр, ҹәһәннәмә дә. Әҝәр залыма, зүлмә итаәт - инсаны мәзлум дурума ҝәтириб онун өзүнү дә, јашадығы топлуму да тәнәззүлә апарыб, нәтиҹәдә мәнәви вә бәзән дә физики мәһвә сүрүкләјирсә, камала, камиллијә итаәт, Уҹа Аллаһа вә онун јолуна апаран Пејғәмбәр вә Имамлара (ә) итаәт - инсаны руһи јүксәлишә, интибаһа, инкишафа апарыр.
Динимиз кимә итаәт етмәли вә кимә итаәт етмәмәли мөвзусуна кифајәт гәдәр ҝениш јер ајырмыш, бу мәсәләләри чох мүһүм һесаб етмишдир. Мисал үчүн, "Али-Имран" сурәсинин 132-ҹи ајәсиндә билдирилир: "Аллаһа вә Онун пејғәмбәринә итаәт единиз ки, рәһм олунасыныз".
Ҝөрдүјүмүз кими, мүбарәк ајәдә инсанын кимә итаәт етмәли олдуғу ҝөстәрилир, итаәтин һансы һәдәфә доғру апардығы вә инсанын нә әлдә едәҹәји ҝөстәрилир. Аллаһа вә Пејғәмбәрә (с) итаәт етмәк - инсанын камала ҹан атмасы, ҝөзәлликләри севиб чиркинликләрә нифрәт етмәси демәкдир. Вә бу јолун сону - Илаһи рәһмәтә говушмагдыр, әбәди сәадәтдә гәрг олунмагдыр. Әкси исә - инсанын ејбәҹәрлијә мејил етмәси вә һәгиги ҝөзәлликләрә исә икраһла јанашмасыдыр. Белә јолун исә нәтиҹәси - тәнәззүлдүр, өзүнә вә диҝәрләринә зүлм етмәкдир, Илаһи гәзәбдир.
Инсан һәр ан, һәр дәгигә әслиндә белә сечим едир: ҝөзәллик вә ејбәҹәрлик арасында, Аллаһа итаәт вә Аллаһа гијам, асилик арасында. Кимә итаәт етмәк мәсәләси "Ниса" сурәсинин 59-ҹу ајәсиндә бир гәдәр дә ачыгланыр: "Еј иман ҝәтирәнләр! Аллаһа, Онун пејғәмбәринә вә өз әмр саһибләринизә итаәт един!".
Бәс "әмр саһибләри" дедикдә, Аләмләрин Рәбби кимләри нәзәрдә тутмушдур? Ајә назил олдуғу заман, Һәзрәт Рәсулуллаһ (с) бу мөвзуја дәгиг вә бирмәналы ајдынлыг ҝәтирмишдир. Шәрафәтли сәһабәләрдән олан Ҹабирин "Ја Рәсулулллаһ! "Әмр саһибләри кимләрдир?" суалынын ҹавабында Рәсули-Әкрәм (с) Һәзрәт Әлинин (ә) вә диҝәр 11 Имамын (ә) адларыны бирҹә-бирҹә садаламышдыр.
Бу инсанлара итаәт - маһијјәтҹә Аллаһа итаәт демәкдир, чүнки онлар јалныз Аллаһын дедијини инсанлара тәблиғ едир вә камиллик јолуна дәвәт едирләр.
Беләликлә, о һалда ниҹат вә сәадәт вар ки, нә вахт инсанда ҝөстәрилән ики мүһүм ҹәһәтин ҹәмләшмәси мүшаһидә едилир: ҝүнаһдан чәкинмәк вә Илаһи итаәт. Бунлар бир-бирини тамамлајан вә инсанын тәгва дурумуну камилләшдирән ҹәһәтләрдир.
Дүрүстлүјүн ачары
Итаәт - гурби-Илаһијә, Аллаһа сон дәрәҹәдә јахын олмаға апаран ән гыса вә сәмәрәли јолдур. Һәзрәт Пејғәмбәрдән (с) нәгл едирдәр: лАллаһ јанында олан мәгама итаәтдән башга һеч бир шејлә чатмаг олмаз».
Ҝөрдүјүмүз кими, мүбарәк һәдисдә итаәтин фәлсәфәси ачыгланыр. Инсанын Аллаһа итаәт дурумунда олмасы нә демәкдир? Аллаһын разылығы олдуғу ишләри етмәк вә Аллаһын гәзәбинә сәбәб олан ишләрдән чәкинмәк. Динимиз бәлли едир ки, мәһз беллә јолла руһи-мәнәви зәнҝинлијә јетишмәк, Аллаһ Тәала јанында јүксәк мәгама саһиб олмаг мүмкүндүр.
Диҝәр мәнбәләрдә, итәаәтин инсан дурумунун дүрүстлүјүнү тәмин едән васитә кими тәгдиматыны ҝөрүрүк. Һәзрәт Әлидән (ә) нәгл едирләр: "Аллаһа итаәт - һәр дүзҝүнлүјүн ачары вә һәр бир фәсадын ислаһ сәбәбидир".
Рәһмәт мөвзусу илә итаәт мөвзусунун һәмаһәнҝлијини Һәзрәт Әлидән (ә) нәгл едилән диҝәр мүбарәк һәдисдә дә ҝөрүрүк: лАллаһын рәһмәтинә һамыдан чох лајиг олан инсан - Она һамыдан чох итаәт едәндир».
Динимиз итаәтин һүдудларыны вә һәдәфини бирмәналы ҝөстәрәрәк, Аллаһдан сапдыран јола гәдәм гојмағы, Илаһи дәјәрләрә сајғы ҝөстәрмәјән инсанлара итаәт етмәји јолверилмәз сајыр. Һәзрәт Әлидән (ә) бу мөвзуда нәгл едирләр: "Мәхлуга итаәт едиб, Јарадана итаәтсизлик ҝөстәрәнин дини јохдур".
Ҝөрдүјүмүз кими, Аллаһа аси олан шәхсә итаәти, динимиз динсизлик, күфр кими гијмәтләндирир. Дини олан шәхс һеч заман елә инсана гулаг асмаз ки, бунун нәтиҹәсиндә Илаһи јолдан сапмыш олсун.
Диҝәр бир һәдисдә Имам Әли (ә) инсанлары ирадәсиз шәхсләрә итаәт етмәјин фәсадлары барәдә хәбәрдар едир: "Ирадәси олмајан бир зәифә итаәт едән кимсә, һагг-һүгугуну зај едәр".
Һәр бир заман үчүн актуал проблемдир. Ирадәсиз, нәфсләринин өһдәсиндән ҝәлә билмәјән шәхсә итаәт етмәк - инсанын өз һагларыны итирмәсинә, шәхсијјәт вә ләјагәтинин арадан ҝетмәсинә сәбәб олар.
Рәсули-Әкрәмдән (с) нәгл едилән һәдисдә исә мәнсәб вә вәзифә саһибини разы салмаг хатиринә Аллаһын јолундан сапанларын аҹы агибәти барәдә хәбәрдарлыг едилир: "Һәр ким ки, Аллаһы наразы едән бир иши ҝөрмәклә һансыса рәһбәри разы салса, Аллаһын дининдән чыхмышдыр".
Јараданын әмри вә јаранмышларын наразылығы
Мөвзунун давамында ҹәмијјәт үчүн чох актуал олан диҝәр бир проблемә тохунаг. Имам Әлијјән-Нәгидән (ә) чатдырылан һәдисдә инсанын ҝөрдүјү дүзҝүн әмәлләрин бир чохларында наразылыг јаратмасы мәсәләси ишыгландырылыр. Бәзән елә олур ки, инсанын әдаләтсизлијә, коррупсијаја, рүшвәтә гаршы дөзүмсүзлүјүнү, рәзилликләрә, шәхсијјәтсизликләрә гаршы мөвге сәрҝиләмәсини деформасијаја уғрамыш иҹтимаи рәј нараһатлыгла гаршылајыр. Динимиз белә һалларда инсаны ҝениш дүшүнмәјә, јаранышын фәлсәфәсинә вармаға, инсан олараг өз тәклифинә әмәл етмәјә чағырыр. Беләликлә, 10-ҹу Имам Һәзрәт Әлијјән-Нәгидән (ә) нәгл едилән һәдисдә дејилир: "Јараданын әмринә итаәт едән инсан, јаранмышларын гәзәб вә наразылығындан горхмаз".
Беләликлә, Кәрбәла сәһнәсиндә јер алан мисилсиз гәһрәманлыг - јүксәк әхлаги-мәнәви дәјәрләрин бир тәзаһүрүдүр. Тәгва кими һәгиги бәндәјә ујғун олан кејфијјәтин мејвәсидир бу гәһрәманлыг. Ҝүнаһы ијрәнҹ билиб, ҝөзәллијә, камала ҹан атмағын, јалныз Мүтләг Камиллијә итаәтин, тапынмағын мәһсулудур бу шүҹаәт. Өзү дә ани, емосионал бир сычрајыш дејилдир, һәјати принсипләрин, Илаһи дәјәрләрин јашадылмасы амалына хидмәтин мәнтиги давамыдыр бу фәдакарлыг. Дәрин етигадын, јенилмәз иманын абидәсидир бу. Аллаһ Тәала ҹәми инсанлара бу нәҹиб нүмунәләрдән ибрәт ҝөтүрәрәк, камала јетишмәји нәсиб етсин!
Аллаһым, бизләри дүнја вә ахирәтдә Һәзрәт Пејғәмбәр (с) вә Әһли-Бејтлә (ә) бирҝә гәрар вер!
Аллаһым, үммәтин гаршысында дуран проблемләрин һәллини, хәстәләрин шәфа тапмасыны, јохсуллуг вә еһтијаҹын арадан ҝетмәсини, ишғал алтында олан торпагларын, илк нөвбәдә Гарабағ вә Гүдсүн азад олунмасыны, әсирләрин азад олмасыны нәсиб ет!
Аллаһым, 12-ҹи Имам Һәзрәт Меһди Саһиб-әз-Заманын (ә.ф) тезликлә зүһур етмәсини инајәт ет! Амин!
