Бисмилләһир-Раһмәнир-Раһим!
Аллаһа һәмд олсун ки, бизләрә өз һалымыз, дурумуз һаггында дүшүнә билмәји инајәт едиб. Аллаһа шүкүрләр олсун ки, бу гәдәр немәтләри ихтијарымызда гојуб. Ән бөјүк немәт дә дүшүнмә, фикирләшмә, анлама немәтидир. Аллаһдан истәјирик ки, бу немәтләрин гәдрини биләк вә агибәтләримиз үчүн фајдалы олсун.
Инсанын кимлији барәдә суаллар арасында ән ваҹиб суал
Инсан бу дүнја һәјатында нә етмәли олдуғуну анламаг үчүн илк өнҹә өз кимлијини мүәјјән етмәлидир. Өз кимлијини мүәјјән етмәдән, “нә етмәли”ләрдән данышмағын һеч бир мәнасы јохдур. Тәәссүфләр олсун ки, бу ҝүн бәшәријјәтин проблеми јанлыш “нә етмәли”ләр далынҹа ҝетмәкдәдир.
Әввәлҹә ким олдуғуну мүәјјән етмәли олан инсан практики һәјатында әсас етибарилә “нә етмәли”ләрлә мәшғулдур. Истәр сағ дүшүнҹә тәрзи, истәр сол дүшүнҹә тәрзи “нә етмәли”ләрлә мәшғул олур. Амма ҝәлиб чыхдыгда ки, инсан кимдир ки, бунун нә етмәлиси нә олсун - бунунла бағлы бошлуг вар. Дејә биләрик ки, бир нечә әсрдир ки, бәшәријјәт бу мөвзуда чох ҹидди бир бошлуға јол верир. Бу ҝүн дүнјанын мәнәви бөһранынын, инсани бөһранынын әсас сәбәбләриндән бири бундадыр.
Исламын бизә өјрәтдији ән әсас мөвзулардан бири - бизә өз кимлијимизи танытмагдыр. Кимлијимизи танытмаг үч мүстәви үзәриндәдир.
Биринҹиси - бизим башланғыҹымыздыр. Бир һарадан ҝәлмишик? Аз-чох мөминләр, иман әһли төвһидлә, Јараданла таныш олур, Аллаһы танымаглары илә бу мөвзуда бир јерләрә ҝәлиб чата билир.
Бир суал да будур ки, биз һара ҝедирик? Һара ҝедәҹәјимизлә бағлы, Мәадла бағлы да инанҹлы инсанларын мүәјјән гәдәр билҝиләри вар.
Амма тәәссүфләр олсун ки, һарада олдуғумузла бағлы бир дурғунлуг вар. Бизләр о суал үзәриндә аз дүшүнүрүк, аз данышырыг. Нә етмәли мөвзусунда да бу суалын чох јери вар. Биз һарадајыг? Јәни бу дүнја һарадыр? Рәббимиз бизи јарадыб, бир ҝүн дә өлүб ҝедәҹәјик. Бәс бура нәдир, буранын статусу нәдир, бура нә үчүндүр?
Дүнја: мәдһ едилән, јохса мәзәммәт едилән?
Биз әхлаги силсилә бәһсләримиздә ҝәлиб буна чатдыг ки, инсанын иманынын дири галмасына мане олан мөвзулардан бири - дүнјапәрәстликдир. Инсанын иманынын дири галмасына дүнјаја вурғунлуг, гәлби дүнјаја бағламаг чох ҹидди әкс тәсир ҝөстәрир. Бу, неҹә баш верир? Биз дүнјаны бәзән дүз танымајанда бу, баш верир. Биз дүнјаны лазыми кими танымасаг, дәјәрләндирмәсәк, имканларыны, затыны, хүсусијјәтләрини билмәсәк - бурадан јапышырыг. Чүнки үздә олан будур.
Мараглыдыр ки, Аллаһ Тәала мүхтәлиф адларла, мүхтәлиф сифәтләрлә дүнјаны бизә танытдырыб. Бир тәрәфдән бизим дуаларымыз вар ки, биз Аллаһ Тәаладан дүнјада бәзи шејләр истәјирик. Бир тәрәфдән ҝөрүрүк ки, дуаларымызда дүнја илә бағлы, дүнјаны истәмәклә бағлы данлама вар.
Гуранын дүнјаны мәзәммәт едән ајәләри олдуғу кими, мәдһ едән ајәләри дә вардыр ки, дүшүнән дәстәләр ондан истәдикләри нәтиҹәни ала биләрләр.
“Де: "Аллаһын Өз бәндәләри үчүн јаратдығы зинәтләри вә пак рузиләри ким һарам етмишдир?!" Де: "Онлар (һәмин зинәт вә пак рузиләр) дүнја һәјатында иман ҝәтирән кәсләр үчүндүр (һәрчәнд ки, кафирләр дә онларла шәрикдирләр), Гијамәт ҝүнү исә јалныз онлара (мөминләрә) мәхсус олаҹагдыр". Биз Өз ајәләримизи билән дәстә үчүн беләҹә әтрафлы бәјан едирик”. (“Әраф” 32).
“Ким дүнја мүкафатыны истәсә, (билсин ки,) дүнја вә ахирәт мүкафаты Аллаһын јанындадыр (вә Аллаһ инсанын нијјәтинә ҝөрә она верәр). Аллаһ һәмишә ешидән вә ҝөрәндир”. (“Ниса” 134).
“Онлар үчүн дүнја һәјатында вә ахирәтдә мүждә вардыр (дүнјада пејғәмбәрләрин дили вә гејбдән едилән илһамларла, өлүм заманы мәләкләрлә вә ахирәтдә Аллаһын хитабы, мәләкләрлә ҝөрүш вә һәгигәтләрин ашкар олмасы илә). Аллаһын кәламларында (Онун вәдләриндә) һеч бир дәјишкәнлик јохдур. Будур бөјүк уғур вә гуртулуш!”. (“Јунус” 64).
"лВә Аллаһын сәнә вермиш олдуғундан ахирәт евини газан, дүнјадакы (өмүр вә малдан олан) нәсибини дә унутма. Аллаһ сәнә јахшылыг етдији кими, сән дә (башгаларына) јахшылыг ет вә јер үзүндә фәсад далынҹа дүшмә. Чүнки Аллаһ фәсад төрәдәнләри севмәз". (“Гәсәс” 77).
Бу ајәләрдән бәлли олур ки, дүнја, ондан дүзҝүн фајдаланмағы баҹаранлар үчүндүр. Агил инсанлар үчүндүр. Агил инсан дүнјаны өтәри биләр вә онун немәтләриндән дүзҝүн фајдаланар, ән әсасы - ахирәти үчүн азугә топламағы да унутмаз.
Имам Сәҹҹад (ә) бујурур: “Дүнја - ахирәт базарыдыр вә нәфс - таҹирдир. Ҝеҹә вә ҝүндүз - сәрмајә, мәнфәәт - беһишт, зијан исә ҹәһәннәмдир”.
Инди исә дүнјаја бағлы оланлары мәзәммәт едән ајәләрә диггәт едәк.
“О кәсләрә ки, дүнја һәјатыны севир вә ону ахирәтдән үстүн тутурлар, (инсанлары) Аллаһын јолундан сахлајыр вә онун әјрилијини истәјирләр (онун ганунларыны әјри кими тәгдим едир вә ҹамааты ондан аздырырлар). Онлар узун-узады бир азғынлыг ичәрисиндәдирләр”. (“Ибраһим” 3).
“Бу (гәзәб) онларын дүнја һәјатыны ахирәтдән үстүн тутмаларына ҝөрәдир. Һәмчинин она ҝөрә ки, Аллаһ кафирләрин дәстәсини (бүтүн дәлил-сүбутлар тәгдим едилдикдән сонра) һидајәт етмир”. (“Нәһл” 107).
“Онлар бу дүнја һәјатыны ахирәтин баһасына алмыш кәсләрдир. Одур ки, (ахирәтдә) онларын әзабы әсла јүнҝүлләшмәјәҹәк вә онлара (һеч бир) көмәк дә олунмајаҹагдыр”. (“Бәгәрә” 86).
Гурани-Кәрим дүнјапәрәстлијин агибәтини белә чатдырыр
Рәббимиз Гурани-Кәримин “Исра” сурәсинин 18-ҹи ајәсиндә бизә дүнја илә бағлы вә дүнјапәрәстлик, дүнјаја вурғунлугла бағлы хүсуси билҝиләр тәгдим едир. Ајәдә бујурулур: “Ким јалныз бу өтәри нағды (дүнјаны) истәсә, Биз дүнјада истәдијимиз шеји истәдијимиз шәхсә вермәкдә тәләсәр, сонра онун үчүн ҹәһәннәми мүәјјәнләшдирәрик ки, орада мәзәммәт олунмуш вә говулмуш һалда јанар”.
Биз өтән бәһсләримиздә гејд етдик ки, инсанын һәјаты ики һиссәдән ибарәтдир: јахын вә нөвбәти һәјат. Јахын һәјата - дүнја һәјаты, нөвбәти һәјата исә - ахирәт һәјаты дејилир. Јахын һәјатынын, дүнја һәјатынын адларындан бирини Гурани-Кәрим “аҹилә һәјат” кими тәгдим едир. “Аҹилә” сөзү бизим истифадә етдијимиз “әҹәлә” сөзү илә ејни көкдәндир.
Һәр кәс дүнјадан бәһрәләнмәлидир, гидаланмалыдыр, нәфәс алмалыдыр, јашамалыдыр вә с. Ајәдән белә баша дүшүлүр ки, бурада давамлы олараг, фасиләсиз, јалныз дүнја һәјатыны истәјән, дүнјаја ашиг олан, дүнјапәрәст инсандан сөһбәт ҝедир. Кимин нә истәмәсинә бағлы дејил, Аллаһын Өз һесаб-китабы вар, һәр бәндәнин, һәр варлығын өз тутуму, өз фајдалылығы, өзүнә аид лазымлы мәсәләләри вар. Һәр кәсин етдикләри үчүн бир нәтиҹә нәзәрдә тутулуб.
Рәббимиз ајәдә бизләри хәбәрдар едир ки, һәр кәс фасиләсиз, давамлы олараг, јалныз тез кечән дүнјаны истәсә, билмәлидир ки, бу дүнјада истәдији кәсә Рәббимиз јалныз истәдији гәдәр верир. Бу, Аллаһ Тәаланын өзүнүн ирадәсинә, һикмәтинә бағлы олан мәсәләдир. Инсанын нә гәдәр истәјиб-истәмәдијиндән асылы олмајараг, бу дүнјадан јалныз Рәббимизин нәзәрдә тутдуғу гәдәр алаҹаг.
Ајәнин ардында ҝәлир ки, бу ҹүр истәјән, дүнјаја бу ҹүр ашиг олан инсан үчүн ҹәһәннәм дә мүәјјән едиләр. Дүнја ашиглији, дүнјапәрәстлијин маһијјәти ачыгланмыш олур. Бир инсан дүнјапәрәст олса, дүнја ашиги олса, јалныз дүнјаны истәсә, фасиләсиз дүнјаја ҹан атса - онсуз да бурадан јалныз онун үчүн Аллаһын гәрар вердији гәдәр ала биләҹәк. Амма бунун ардынҹа онун үчүн ҹәза да мүәјјән олунаҹаг.
Ајәдән баша дүшүлүр ки, инсанлардан бәзиләри тез кечән, өтән дүнјаны севирләр, она вурғундурлар. Аллаһ Тәала онлара нә истәјирләрсә, бүтүн һамысыны вермир. Рәббимиз онлара јалныз Өзүнүн ирадәсинә, һикмәтинә бағлы олараг нә гәдәр истәсә, о гәдәр верир. Амма нәтиҹә етибарилә онлар һәм дә ҹәһәннәмдә мәзәммәт олунаҹаглар.
Дүнја вурғунлуғу, дүнја ашиглији, дүнјапәрәстлијин сону - ҹәһәннәмдир. Ким ки, јалныз дүнјаны истәсә, васитәсиз дүнјаны истәсә, дүнја ашиги олса - нәтиҹәси ҹәһәннәмдир.
Инсанларын дүнјаја пәрәстишинин әсас сәбәби нәдир?
Дүнјапәрәстлијин әсас сәбәби - дүнјанын нағд вә тез әлә ҝәлмәсиндәдир. Нијә инсан дүнјапәрәстдир, дүнјаја вурғундур? Чүнки дүнја нағддыр вә тез әлдә олунандыр. Бу, сәбәб олур ки, инсанлар буна ҹан атырлар, ахирәтдән гәфләт едирләр вә нағд олдуғу үчүн дүнјаја доғру тәләсирләр, тез әлдә етмәк истәјирләр.
Ел арасында да белә бир дејим вар, “соған олсун, нағд олсун”. Инсанлар нағд олан мәсәләләрә ҹан атыр, һәр шеји тез әлдә етмәк истәјирләр. Бу дүнјаја ашиглијин сәбәбләриндән бири будур ки, инсан бурада олан мәсәләләри тез әлдә едир. Ајәдә дүнјанын “аҹилә” адландырылмасынын сәбәби дә будур. Бу дүнјада тез кечән нағд бир шеј вар.
Бу дүнјада кимә нәјин верилмәси јалныз Онун ихтијарындадыр
Ајәдән баша дүшүлән мәгамлардан бири дә будур ки, дүнјада инсанлара нә верилирсә, Аллаһын ихтијарындадыр. Инсанлара рузинин пајланмасы, нәјинсә верилмәси - Аллаһын Өз һикмәтинә бағлыдыр. Биз бурада ән јахшы һалда бизим үчүн ајрыланы әлдә едә биләрик. Ејни заманда нашүкүрлүк вә нанкорлуг етсәк, өзүмүзү бизим үчүн ајрыландан мәһрум да едә биләрик, үстәлик ҹәһәннәм әзабы да газана биләрик.
Бәзи әмәлләр вар ки, бизи бизим үчүн ајрыландан мәһрум да едә билир. Амма биз, биздән асылы оланы етсәк, Аллаһ бәндәси олсаг - бизим үчүн нә нәзәрдә тутулубса, она чатаҹағыг. Бунун бирмәналылығы вә гәтилији ајәдән һасил олур.
Аллаһ Тәала бизләрә бу дүнјаны танытдырыр, өјрәдир. Биз өјрәниб билсәк, һәр шеј гајдасына дүшәр. Мәҝәр биз һәр һансы бөјүк бир дүкана ҝирәндә, дүканын гапысында дуруб, нәләрисә һәлл едирикми? Инсан әввәлҹә бахмалыдыр ки, ҝиришдә нә вар, сонра нә вар вә с.
Јахуд мәсәлән, бир инсан хариҹи дили өјрәнир ки, буну биләндән сонра јахшы бир мүһәндис олаҹаг. Бу дили өјрәнәндә јадындан чыхса ки, мүһәндис олмаг үчүн өјрәнирди - бу дилин ичәрисиндә илишиб галар. Һалбуки хариҹи дили өјрәнирди ки, јахшы мүһәндис олсун. Биз дә дүнја һәјатымызы елә јашамалыјыг ки, ахирәт һәјаты үчүн ҝөзәл зәминә јаратмыш олаг. Әҝәр бизим јадымыздан чыхса ки, гаршыда әбәди һәјатымыз вар, һәмин о дил өјрәнәнә охшајарыг ки, јалныз өјрәндији дилин ичәрисиндә галыб, әсас һәдәфи унудуб.
Биз бу дүнјаны Аллаһ бәндәси олмаг үчүн ән ҝөзәл платформа олараг ҝөрмәлијик. Аллаһ Тәала бу дүнјаны гәрар вериб ки, бизләр ахирәт һәјатымыз үчүн азугә топлајаг. Бу дүнјадан кәнарда ҝөзәл ахирәтә чатдыраҹаг һеч бир васитә јохдур. Ахирәт јалныз дүнја илә әлдә едиләр. Дүнјадан кәнар, ахирәти әлдә етмәк үчүн икинҹи васитә гојулмајыб.
Гуртулуш - бу дүнјаја васитә кими бахмагдадыр
Рәббимиз бизләрә ачыг шәкилдә бәјан едир ки, кимләр бу дүнјада илишиб галса, бу дүнјаны јалныз бу дүнја үчүн истәсә - ҹәһәннәми газанаҹаг. Чүнки ким бу дүнјада илишиб галса - чәтин ҝөрүнәнә дејил, анҹаг нағд, тез, раһат әлдә олунана ҹан атаҹаг.
Бу дүнјада инсанлар нијә бир-бириләрини дидир? Бахырсан ки, о, ону ашағылајыр, бу, буну ашағылајыр, о, она зүлм едир, бу, буна зүлм едир вә с. Һамысы бу дүнја үчүн, бу дүнјаны әлдә етмәк, бу дүнјада даһа чохуна наил олмаг үчүн. Бир өмүр ојун чыхардырлар, өлән анларында исә һара ҝедәҹәкләрини дүшүнүрләр.
Бу дүнјаја әбәди галаҹағы јер кими бахдыса, инсан артыг бу дүнјадан ҝедәҹәјини унудур. Һәмин анын ләззәти, һәмин анын ејфоријасы кечәндән сонра исә артыг фәргинә варыр ки, ҝедәҹәк үнван вар имиш. Әҝәр биз бура бағлансаг, гәлбимизи бу дүнја илә мәшғул етсәк - онсуз да бу дүнјадан јалныз Аллаһын бизим үчүн нәзәрдә тутдуғу гәдәрини әлдә едәҹәјик вә үстәлик дә ҹәһәннәм әзабы газанмыш олаҹағыг. Амма бу дүнјаја бир нурани мәкан кими, ахирәти газанмаг үчүн васитә кими бахсаг, о заман ҝөзәл агибәт газанмыш олаҹағыг.
Бизим мәнәвијјатымызын, иманымызын дири олмасы үчүн ҝәрәк дүнјапәрәстликдән узаг олаг. Бундан узаг олмаг үчүн исә билмәлијик ки, бу дүнја мүвәггәтидир, аҹиләдир, кечиҹидир.
Һәзрәт Пејғәмбәр (с) бујурур: “Дүнјан үчүн елә иш ҝөр ки, санки һәмишә сағ галаҹагсан. Ахирәтин үчүн елә иш ҝөр ки, санки елә сабаһысы өләҹәксән”.
Имам Багир (ә) бујурур: “Аллаһа анд олсун ки, Аллаһ инсанлардан ики шејдән башгасыны истәмәмишдир:
Аллаһын немәтләрини етираф етмәк (шүкүр етмәк) ки, немәти онлар үчүн артырсын.
Ҝүнаһларыны етираф етмәк (төвбә етмәк) ки, Аллаһ ҝүнаһлары бағышласын".
Аллаһым, бизләрә бу дүнјада ҝөзәл агибәт газанмаг үчүн јашамағы нәсиб ет!
Аллаһым, бизләрә хејирли агибәт нәсиб ет!
Аллаһым, бизләри бу дүнјада гәфләтә дүшмәјә гојма! Амин!
