Бисмилләһир-Раһмәнир-Раһим!
Мүбарәк Рамазан ајы илә видалашдыг. Бағышланмамыз үчүн јарадылмыш фүрсәтләрдән, имканлардан неҹә истифадә етдик? Илаһи зијафәтдән өз пајымызы ҝөтүрә билдикми? Ҝүнүн суаллары будур.
Рамазан ајы илә видалашаркән салам дејирик
Рамазан ајынын сон анларынын өзүнәмәхсус хүсуси әмәлләри, чаларлары мөвҹуддур. Ајла видашалмагла бағлы Имам Сәҹҹаддан (ә) хүсуси бир дуа бујурулуб. Диггәти ҹәлб едән мәсәләләрдән бири бундан ибарәтдир ки, биз бу дуада мүбарәк аја ијирми үч дәфә салам веририк. Јәни һәмин мүбарәк видалашмаг дуасында аја ијирми үч дәфә салам верилир.
Дәјәрли Ислам арашдырмачылары мүбарәк аја битәндә салам верилмәси илә бағлы чох өнәмли бир суал орталыға гојур. Һамыја мәлумдур ки, салам адәтән әввәлдә вериләр, башланғыҹда вериләр. Бәс бу, нә мәсәләдир ки, сағоллашанда салам верилир?
Намазын сонунда саламын дејилмәсинин һикмәти
Бөјүк Ислам алимләри намазын саламы илә бағлы да бир мүһүм нөгтәјә тохунур. Биз намазын сонунда саламлар веририк. Јәни намазда да салам ахырда верилир. Намазда саламын ахырда верилмәси илә бағлы чох мараглы бир изаһ мөвҹуддур. Бир мөмин намаза башладығы заман, Аллаһы зикр етмәклә мәшғул олмаға башланғыҹ верир. Бу заман һәмин мөмин Илаһи ҹәһәт тапыр. Бу дүнјадан вә онун ичиндәкиләриндән гырылыр. Намазын маһијјәти ондан ибарәтдир ки, инсан ҝәрәк Аллаһы зикр етмәклә мәшғул олсун. Намаз - Аллаһла рабитәнин, Аллаһла бағлантынын орталыға ҝәлмәсидир. Вә әҝәр биз намаз заманы Аллаһла бағланты тапсаг, бүтүн руһијјәмиз Илаһи ҹәһәт тапар.
Намазын сонунда инсан о заман ки, Аллаһла рабитәни баша вурур вә јенидән бу дүнјаја ҝеријә гајыдыр, санки бу дүнјаја дахил олманын башланғыҹында салам дејир. Јәни бизим намазын јекунунда вердијимиз салам - намаз вахты галхдығымыз Илаһи мәләкут јүксәлишиндән гајыдышымызын билдириҹисидир.
Намазын сонунда дедијимиз салам - бизим јенидән дүнјаја гајытмағымызын билдириҹисидир. Намазы јекунлашдырдыгдан сонра биз мадди дүнјаја гајыдырыг вә бу салам - мадди дүнјанын башланғыҹыдыр. Башланғыҹ, әввәл олдуғу үчүн салам веририк. Әслиндә инсан намаздан сонра мадди дүнјаја енишиндә, мадди дүнјаја дахил оларкән салам дејир.
Салам өзү - Уҹа Аллаһын адларындан биридир. Намазда биз јухары галхырыг, сәфәр ҝедирик, јүксәлирик. Әҝәр тәбии ки, һәмин намазы намаз олараг гылсаг, Рәббимизә доғру учушумуз олар. Бу һалда биз мадди дүнјадан гырылырыг. Вә јенидән һәмин дүнјаја гајыданда, мадди дүнјанын башланғыҹында Аллаһын һәмин о адыны - саламы дејирик.
Рамазан ајындан сонракы ениш
Бәс Рамазан ајы илә видалашан заман Имам Сәҹҹаддан (ә) бујурулан дуадакы салам нәдир? Намазла бағлы ајдынлыгдан илһамланан Ислам арашдырмачылары билдирирләр ки, неҹә ки, инсан намазда мадди дүнјадан гырылмышды, мүбарәк Рамазан ајында да инсан мәнәви бахымдан јухары галхмышды, мәләкутә јүксәлмишди.
Бу ениш о гәдәр ҹидди бир вәзијјәт јарадыр ки, һәмин енишимизи дуада кечән ијирми үч саламла гејд едирик. Бир ајлыг мәнәви аләмә учушумуздан сонра јенидән мадди аләмә енмәмизи әслиндә һәмин саламларла әламәтләндиририк.
Мүбарәк ајы артыг ҝеридә гојмушуг. Имам Сәҹҹадын (ә) дуасында кечән чох мүбарәк саламлар вар. Һәр бир саламын өзүнәмәхсус дәрин фәлсәфи мәналары мөвҹуддур. Видада ҝөстәрилән јалныз бәзи саламлара тохунмагла да, бәлкә онларын маһијјәтини анламаг олар. Һансы ај илә хүдаһафизләшмәјимизи билмәк үчүн һәмин саламлара диггәт етмәк чох зәруридир.
Һансы ајла видалашырыг?
“Еј Аллаһын ән бөјүк ајы, еј һагг ашигләринин бајрамы, салам олсун сәнә!” Мүбарәк Рамазан ајы - Аллаһын ән бөјүк ајыдыр. О бөјүк ајдан бу мадди јашајышын ичинә енын заман биз ону хатырлајырыг. Ону хатырлајараг, биз бу дүнјаја башланғыҹымызы едирик.
Еј һагг ашигләринин бајрамы! Бу ај - Аллаһын ән бөјүк ајыдыр вә һагг ашигләринин бајрамыдыр. Јәни, биз белә бир фүрсәтләрдән истифадә имканындан артыг гејри-ихтијари мәһрум олуруг.
“Еј вахтлар ичәрисиндә ән кәрамәтли, һәмнешин. Еј ҝүнләр вә саатлар арсында ән үстүн ај, салам олсун сәнә!” Вахтлар ичәрисиндә ән кәрамәтли, отуруб-дуруласы ајдыр Рамазан ајы. Бу ајын ҝүнләри - ән дәјәрли ҝүнләрдир, саатлары - ән дәјәрли саатлардыр. Һәр аны Илаһи тофигатларла зәнҝин бир ајдыр Рамазан ајы.
“Еј мәгамы бөјүк олан һәмнәфәс, ајрылығын чох ағыр олан ај, салам олсун сәнә!” Мүбарәк Рамазан ајы, мәгамы бөјүк олан һәмнәфәс иди. Биз бир ај әрзиндә онунла бирҝә нәфәс алдыг, онунла бирҝә јашадыг, һәмаһәнҝ олдуг, она ујғун шәкилдә һалымызы тәнзимләмәк истәдик. Бу ајын ајрылығы чох ағырдыр. Бу хүсусијјәтләрини гејд едәрәк, Рамазан ајына салам вермәлијик вә әслиндә онунла видалашмалыјыг. Һансы ајла видалашдығымызы, һансы ајын баша чатдығыны билмәлијик.
“Еј гәлбләр сәнин јанында јумшалан, ҝүнаһлар сәндә азалан ај, салам олсун сәнә!” Бу, бир ај иди ки, гәлбләр онун јанында јумшаларды. Чүнки, елә бир гоншудур ки, онунла гоншулуг һесабына инсанын гәлби јумшалыр. Ҝүнаһлары јандыран бир ајдыр Рамазан ајы. Мәғфирәт вә бағышланмагла долу олан ајдыр мүбарәк Рамазан ајы. Мәһз буна ҝөрә дә, видалашаркән хатырлајырыг ки, бу ајда ҝүнаһларымыз азаларды.
Бу ајда азад оланлар
“Еј шејтанла (лән) мүбаризәдә бизә јардымчы олан, еһсан јолларыны һамарлашдыран вә асанлашдыран ај, салам олсун сәнә!” Мүбарәк Рамазан ајында шејтан (лән) зәнҹирләнмишди. Бүтүн ај әрзиндә бөјүк ҝөзләнти илә ҝөзләјирди ки, ај битсин, бу бир ајда имканлары нә гәдәр мәһдуд олубса, инди ҝәлиб бүтүн “габилијјәтләри” илә әлиндән ҝәлән мәрдимазарлығы етсин. Әлиндән ҝәләни етсин ки, инсанлар бу ајын ичәрисиндә газандлары руһијјәдән гырылсынлар. Әлдә етдикләри мәнәви дурумлары итирсинләр.
Амма бу ајда шејтанла (лән) мүбаризә апармағымыз үчүн чох ҝөзәл бир имкан вар иди. Имкан вар иди ки, о мәлунун ичимиздә олан мүттәфигләрини јох едәк, ичимиздә она тәрәф јөнәлә билән һәр бир елементи нәзарәтә ҝөтүрәк. Рамазан ајы башдан-баша еһсанлар етмәк имканы илә зәнҝин иди. Рәббимиз һәм бизләрин еһсан етмәси үчүн имканлар јарадыр, һәм дә Өзү бизләрә еһсан едирди.
“Аллаһ тәрәфиндән сәндә азад оланлар нә чохдур! Нә хошбәхтдир о кәс ки, һөрмәтинә риајәт етди, салам олсун сәнә!” Рамазан ајы - бир ајдыр ки, бу ајда ҹәһәннәм атәшиндән азад олмаг имканымыз вар. Рамазан ајынын сонларында бу имкан хүсусилә чохалар. Әҝәр Рамазан ајынын һөрмәтини сахлаја биләриксә, онун маһијјәтинә ујғун өзүмүзү апара биләриксә, бу гуртулуш бизә нәсиб олар.
“Чохлу ҝүманларымызы әмәл дәфтәримиздән јујуб, чохлу ејибләримизи өртән ај, салам олсун сәнә!” О гәдәр ҝүнаһларымыз вар ки, бу ајда әмәл дәфтәрләримиздән силиниб. Бу ајда о гәдәр ејибләримиз вар ки, Рәббимиз онлары өртүб. Бу ај - ејибләрин өртүлмәси, ҝүнаһларын әмәл дәфтәриндән силинмәси ајы иди. Белә бир ајла видалашдыг...
Ајы гәм-гүссә илә јола салырыг
“Һеч бир заманларын онунла мүгајисә олуна билмәдији ај, салам олсун сәнә!” Белә бир мүбарәк ајла сағоллашырыг.
“Бәрәкәти илә бизә ҝәлиб, ҝүнаһларымызы, писликләримизи әмәл дәфтәриндән силән ај, салам олсун сәнә! Ҝәлмәздән өнҹә интизарында олдуғумуз, ҝетдијиндән сонра һиҹранындан гәм-гүссәсиндә олдуғумуз ај, салам олсун сәнә!” Ҝәлмәмишдән бу ајын арзусунда оларыг, сәбирсизликлә ҝөзләјәрик ки, тез ҝәлсин. Ҝедән заман гәм-гүссәли оларыг ки, бу бојда фүрсәтләр имканыны итиририк. Вә ајын бу хүсусијјәтләрини јада салараг, салам веририк.
Имам Сәҹҹаддан (ә) олан бу мүбарәк дуада ијирми үч дәфәјәдәк салам веририк мүбарәк аја. Бу вә ја диҝәр хүсусијјәтләр јада салыныр вә видалашылыр. Һәм дә Илаһи зијафәтдән мадди дүнјаја гајыдышымызын башланғыҹында салам дејирик. Он једди саат вә ондан чох Илаһи зијафәтдә идик, инди исә әксинә, о фүрсәтимиз әлдән ҝедир, дүнјанын зијафәтләринә гајыдырыг. Дүнјанын бизләр үчүн јаратдығы “рәнҝарәнҝ” имканлара гајыдырыг.
Гијамәт ҝүнү илә охшарлыг
Һәзрәт Әмирәлмөминин Әли (ә) Фитр бајрамларындан бириндә сөјләдији хүтбәдә бујурду: “Еј ҹамаат! Сизин бу ҝүнүнүз елә бир ҝүндүр ки, јахшы әмәл саһибләри онда мүкафат алырлар, зијанкарлар, пис әмәл саһибләри онда мәјус вә үмидсиз олурлар. Вә бунун Гијамәт ҝүнүнә чох охшарлығы вар. Бәс өз мәнзилләриниздән чыхыб вә бајрам намазына јолланмагла хатырлајын гәбирләрдән чыхмаглығынызы вә Рәббинизә тәрәф ҝетмәјинизи. Намаз гылдығыныз заман Аллаһ Тәала гаршысында неҹә дураҹағынызы вә евинизә дөнән заман ҹәннәтдәки евләринизә гајытмағынызы јадыныза салын.
Еј Аллаһ бәндәләри! Ән аз шеј ки, оруҹ тутан гадын вә кишиләрә вериләҹәк, будур ки, бир мәләк Рамазан ајынын ахырынҹы ҝүнү онлара нида едәр вә бујурар: “Бәшарәтиниз олсун, хош хәбәриниз олсун! Еј Аллаһын бәндәләри ки, кечмиш ҝүнаһлары бағышланмыш олду. Бәс, өз ҝәләҹәјинизин фикриндә вә әндишәсиндә олун ки, галан ҝүнләри неҹә баша вураҹагсыныз”".
Фитр бајрамы елә бир ҝүндүр ки, мүбарәк Рамазан ајында оруҹ тутанлар, ибадәт едәнләр мүкафатларынын бир һиссәсини һәмин ҝүндә аларлар. Бир ај Аллаһ дәрҝаһында бәндәлик едәнләр, Илаһи зијафәтдә оланлар вәд едилән мүкафатларыны Фитр бајрамында аларлар. Рамазан ајына мәһәл гојмајан, өз чиркин әмәлләрини бу ајда да давам етдирәнләр һәмин ҝүн мәјус вә үмидсиз оларлар. Фитр бајрамында јахшы әмәл саһибләринин мүкафат алмасы, пис әмәл саһибләринин исә мәјус олмасы Гијамәт ҝүнү илә мүгајисә олунур. Һәмин һадисә Гијамәт ҝүнүнә чох охшајыр.
Бағышланмаг ајы
Мүбарәк Рамазан ајы - бағышланмаг ајы иди. Бу ајда бағышланмаг имканы о гәдәр ҝениш иди ки, Мәсумларымыздан (ә) бујурулан һәдисләрдә бу ајда бағышланмаға лајиг ола билмәјән инсан, уғурсуз адам кими адланыр. Рәвајәт олунур ки, “Мүбарәк Рамазан ајында һәр ҝүнүн ахырында ифтар вахтында Аллаһ Тәала мин-мин кәси ҹәһәннәм атәшиндән азад едир. Елә ки, ҹүмә ҝеҹәси вә ҹүмә ҝүнү олур, һәр саатында мин-мин кәси ҹәһәннәм атәшиндән азад едир. Ајын сонунҹу ҝүнүнүн ҝеҹәсиндә вә өзүндә о гәдәр кәси ки, ҹәһәннәм атәшиндән азад етмишди, о мигдарда да һәмин ҝүн азад едәр”.
Мүбарәк ајын һәр ҝүнүндә бағышланмаг үчүн имканлар, фүрсәтләр вар иди. Бундан башга, Рамазан ајынын ҹүмә ҝүнләриндә һәр саат бағышланмаг үчүн имкан олур. Мүбарәк ајын сонунҹу ҝүнүндә исә, бүтүн ај бојунҹа бағышлананлар гәдәр инсан бағышланар вә ҹәһәннәм атәшиндән гуртулар.
Оруҹун сәбәби
Мүбарәк Гурани-Кәримин “Бәгәрә” сурәсинин 183-ҹү ајәсиндә ҝөрүрүк ки, Аллаһ Тәала тәрәфиндән бизләрә ачыг-ајдын бир әмр вар: “Еј иман ҝәтирәнләр! Сизләр үчүн оруҹ јазылды вә гәрар верилди, неҹә ки, сизләрдән өнҹәкиләрә ваҹиб јазылмышды. Ола билсин ки, тәгвалы оласыныз”.
Аллаһ Тәала ајдын бир ишарә илә оруҹун ваҹиб олмасынын сәбәбини ачыглајыр - бизләр тәгваја јетишәк. Тәгва - инсанын өзүнү нәзарәтдә сахламасыдыр. Тәгвалы инсан ҝүнаһ едә биләр, амма буну етмир. Тәгва - әглин вә ирадәнин сајәсиндә формалашан мәнәви иммунитетдир ки, инсан онунла ирадәви сурәтдә ҝүнаһлардан чәкинир.
Бәзи инсанлар вар ки, онлар онсуз да мүәјјән ҝүнаһлары едә билмир. Бу инсана тәгвалы инсан дејилмәз. Амма бир инсан да вар ки, онун ҝүнаһ етмәјә ҝүҹү чатыр, амма етмир. Ирадәви сурәтдә ҝүнаһлардан чәкинмәк тәгва адланыр. Мүбарәк Рамазан ајында Рәббимиз оруҹ тутмағымызын сәбәбини онунла ачыглајыр ки, бизләр оруҹ тутмагла тәгваја чата биләрик.
Аллаһым, бизләри бу ајдан бағышланмыш һалда чыхар!
Аллаһым, бизләри бу ајдан чыхан заман тәгва әлдә едәнләрдән гәрар вер!
Аллаһым, бу ајдан сонра да Сәнин нәзарәтиндә олмағы, Сәнә бәндә олмағы бизләрә нәсиб ет! Амин!
