Бисмилләһир Раһмәнир Раһим
Гәзәб вә әсәбләшмәк нәфсин елә бир кејфијјәтидир ки, интигам алмаг һисси ифрат (һәдди ашмаг) дәрәҹәјә чатыр, санки инсанын әсәбләри гара түстү илә бүрүнүр. Нәтиҹәдә бу түстү вә зүлмәт - әгл нуруну өртүб ону зәифләдир. Буна ҝөрә дә гәзәбләнмиш адама чох вахт һеч бир нәсиһәт фајда вермир.
Башга гүввәләрдә олдуғу кими гәзәб гүввәсинин дә ифрат (һәдди ашмаг), тәфрит (етинасызлыг, үздән кечмә) вә мөтәдил (орта) һәдди вардыр:
1-Онун ифраты инсаны әглин, шәриәтин вә сијасәтин сәрһәддиндән кәнара атыр. Јәни инсан өзүнү елә тәһлүкәли ишләрә атыр ки, онлары әгл вә шәриәт ҹаиз билмир. Испанијада гызғын өкүзлә апарылан ојунлар, јахуд шиддәтлә ахан дағ чајларында чиммәк вә ја үзмәји мисал чәкмәк олар. Бу һалда инсан ани олараг әглдән мәһрум олур вә белә инсанлар пул ја шөһрәт хатиринә өз ҹанларыны тәһлүкәјә атыр. Әксәр һалларда бу ишләр фаҹиә илә нәтиҹәләнир.
2-Тәфрит һалында исә әксинә, бу гүввә о гәдәр зәиф олур ки, әглин, үрфүн вә шәриәтин гајдаларына риајәт едәҹәк гәдәр һәјәҹанланмыр. Бу да горхаглыға ҝәтириб чыхарыр. Бу кејфијјәт инсанын һүгугунун , һөрмәтинин, иззәти-нәфсинин тапдаланмасына, тәһгир олунмасына, залымын зүлмүнүн артмасына ҝәтириб чыхарыр. Бу исә үрф, әгл вә шәриәт тәрәфиндән рәдд едилән дөзүлмәз бир хисләтдир. Инсанын она зүлм едилмәсинә разылашмасы дејиләнә бир мисалдыр.
3-Бу гүввәнин ифраты вә тәфрити рәзаләт (пис бир сифәт, алҹаг хасијјәт) олдуғу һалда онун мөтәдил һәдди вә вәзијјәти –шүҹаәтдир. Јәни лазым олан јердә гәзәбләнмәк. Мәсәлән, дөјүш мејданында, намусу горумаг вә с. бу кими шәраитләрдә гәзәбләнмәк шүҹаәт сајылыр.
Гәзәб инсан үчүн бөјүк тәһлүкә јарадан бир һалдыр вә о, бу һалда һәр ҹүр ҹинајәтә әл ата биләр. Мәсумлар (әләјһимуссалам) дүнјәви ишләр үчүн һеч заман әсәбләшмәз вә гәзәбләнмәздиләр. Лакин һагг јолунда Өз гәзәбләрини сахламаз вә мүвәффәг олмајынҹа сакитләшмәздиләр. Бу ҹүр гәзәб тәрифә лајигдир вә буна да һәмин шүҹаәтдир. Әзиз Пејғәмбәримиз (салләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) бујурур: “Сиркә балы хараб етдији кими, гәзәб дә иманы хараб едир.” Һәмчинин бујурур: “Шүҹаәтли о кәсдир ки, гәзәб һалында өзүнү әлә ала билсин.”
Һәзрәт Әли (әләјһиссалам) исә белә бујурур: “Гәзәбләнмәк дәлилијин бир нөвүдүр, чүнки онун саһиби сонрадан пешиман олур. Әҝәр пешиман олмурса, онда онун дәлилији ҝүҹлүдүр.”
Ајәтуллаһ устад Фатиминија моизәләринин бириндә белә төвсијә едир: Хасијјәтиниз јумушалмаса, инҹәлмәсә, мәнәви аләмдән бир шеј әлдә едә билмәјәҹәксиниз. Өзүнүзү бош јерә јормајын! Әҝәр ҝүндә евдә бир нечә дәфә әсәбләшиб зәһәрә дөнүрсүнүзсә, о бири тәрәфдән дә ирфани китаблар охујур, мәнәви бир дәрәҹәјә чатмаг истәјирсинизсә, алынан шеј дејил.
Әлламә Тәбатәбаи хасијјәтини о јерә гәдәр инҹәлтмишди ки, һеч вахт һеч кимлә дава етмәзди. Бир ҝүн Гумда јол ҝедирдик. Бир дәстә ушаг велосипедлә о тәрәф бу тәрәфә шүтүјүр вә әјләнирдиләр. Неҹә олдуса ушаглардан бири ҝәлди велосипедлә Әлламәни вуруб јыхды. Биз олсајдыг, нә гәдәр јахшы адам олсаг белә галхыб ушаға бир сөз дејәр, аҹыгланардыг. Амма Әлламә дурду ајаға, әввәл ҝетди ушағы галдырды, сонра сорушду ки, сәнә бир шеј олмајыб, әзилмәмисән? Ушаг деди ки, јахшыјам. Әллламә шүкүр едиб ушагла сағоллашды вә јолуна давам етди...Бүтүн һәдисләри бир јерә топласаг, үмүми бир нәтиҹә чыхармаг олар: Ҹаванлары ән чох зијана салан шеј гәзәбдир. Мәнәви гапыларын үзүнүзә бағланмасынын биринҹи сәбәби гәзәбдир. Јәни әсас проблемләр онунла әлагәлидир.
Әһәмдулилләһ, ҝөрүрсән һәр шеји гајдасында - әлиндә тәсбеһи, бармағында үзүјү, саггалы хәтли, заһирдә мөмин бир ҹавандыр. Чөлдә чох әдәбли, мөмин ҝөрсәнир. Амма евә чатан кими анасы илә кобуд данышыр. Һәлә сорушсан һарда идин, гүрурла дејир “Кумејл дуасы”на ҝетмишдим. Нә Кумејл? Бәзи адамлар 40 илдир Кумејл дуасына ҝедирләр амма евдә ханымлары илә дүзҝүн рәфтар етмәји өјрәнмәјибләр. Сән һәлә 40 илдир дилини контрол едә билмәмисән. Нә фајдасы?...
Сонда исә гәзәби мүалиҹә етмәк, ону јатырмаг вә ондан хилас олмаг үчүн Исламда бир сыра васитәләри јада салмаг истәрдик:
1-Инсан даима Јараданын һүзурунда дурдуғуну бүтүн вүҹуду илә дәрк етмәли, гәзәбләнәркән Аллаһ-тәаланын ону ҝөрдүјүнү јадына салыб утанмалы вә һәмин ан истиғфар етмәлидир. Гуран бујурур: “Мәҝәр о, билмир ки, Аллаһ ону ҝөрүр.” (Әләг сурәси, ајә 14).
2-Гәзәбләнән шәхс гәзәбин гәбаһәт, һәмчинин үрфдә вә шәриәтдә писләндијини өзү үчүн хатырлатмалыдыр.
3-Гәзәби јатырмағын шәриәтдә тәрифләндијини вә саваб олдуғуну јада салмаг лазымдыр. Гуран бујурур: “(Муттәгиләр) о кәсләрдир ки, асајиш вә чәтинликдә инфаг едәр, гәзәбләрини удар, ҹамааты бағышлајарлар. Аллаһ јахшылыг едәнләри севәр.” (Али Имран сурәси, ајә 134).
4-Гәзәбләнән шәхс һәр дәфә гәзәбин пис нәтиҹәләрини вә сонра да ондан пешиман олаҹағыны јадына салса, өз гәзәбини сөндүрә биләр. Әзиз Пејғәмбәримиз (салләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) белә бујурур: “Һәр кәс гәзәбини удса, Аллаһ-тәала онун батинини иман нуру илә долдурар.” (Мизанул-һикмәһ, һәдис 15157).
5-Гәзәбли адам дүшүнмәлидир ки, онун бу хасијјәти Пејғәмбәрләрә (әләјһимуссалам), Имамлара (әләјһимуссалам), өвлијалара вә алиҹәнаб шәхсләрә јарашмајан бир кејфијјәтдир. Буну анҹаг ҹаһил, залым, дәлисов шәхсләрдә мүшаһидә етмәк олар. Одур ки, дүшүнҹәли шәхс өзүнү бу ҹүр јарамазлар зүмрәсинә дахил етмәмәлидир. Бу мүлаһизәни өзүнә тәлгин едән шәхс өз гәзәбини сөндүрә биләр.
6-Гәзәбләнән шәхс ҝәрәк јадына салсын ки, Аллаһ-тәаланын гүдрәти даһа бөјүкдүр, Онун гәзәби даһа шиддәтли ола биләр. Мүмкүндүр ки, бу иш Аллаһын гәзәбинә сәбәб олсун. Әлбәтдә ки, Онун гәзәбиндән исә хилас олмаг маһалдыр. Бу мүлаһизә илә шәхс өз гәзәбини сөндүрә биләр.
7-Инсан севдији вә мәһәббәт бәсләдији шәхсин хошуна ҝәлмәдији бир иши һеч вахт етмәз. Гәзәбдән дә Аллаһын хошу ҝәлмир. Демәли, Аллаһ-тәалаја мәһәббәт бәсләјән шәхс ҝәрәк Онун хошуна ҝәлмәјән ишләри һеч вахт етмәсин.
8-Һәдисдә охујуруг: “Гәзәбләнән шәхс ајаг үстәдирсә, ҝәрәк әјләшсин. Отурмушса, ҝәрәк узансын, јахуд сојуг су илә дәстәмаз алсын.”
9-Әҝәр о, јахынларына, әзизләринә гәзәбләнибсә, онлара јахынлашыб башларыны, јахуд әлләрини сығалласын. Бу ҹүр тәдбирләр гәзәбин тез сөнмәсинә сәбәб олар.
10-Әҝәр гәзәбләнән шәхс башгаларынын гәзәбләндији вахт онларын сурәтинин вә һәрәкәтләринин неҹә ејбәҹәр һала дүшдүјүнү ҝөрүбсә, разы олмаз ки, өзү дә гәзәбләниб о ҹүр ҝүлүнҹ вәзијјәтә дүшсүн; ҝөзләри һәдәгәдән чыхсын, ағзы көпүкләнсин, рәнҝи гызарыб әлләри вә додаглары әсә-әсә бағырыб гејри-инсани сәсләр чыхарсын. Һәгигәтән әҝәр гәзәб һалында бир шәхсин бүтүн фәалијјәтини кино лентинә чәкиб, гәзәби сакитләшәндән сонра ленти она нүмајиш етдирсәләр, јәгин ки, о, хәҹаләт чәкәр.
11-Гәзәбин зидди һәлимликдир. Бу хисләт нәфсин мөһкәм вә дајаныглы олмасына дејилир. Белә ки, гәзәб ону асанлыгла һәјәҹанландырыб һәрәкәтә ҝәтирә билмир. Гәзәби удмаг фәзиләтдир, лакин һәлимлик гәдәр дејил. Чүнки гәзәби удмаға о вахт еһтијаҹ олур ки, гәзәб артыг һәјәҹана ҝәлмиш вә инсаны сакит һалдан чыхармышдыр. Лакин һәлим шәхс гәзәб гүввәсинин бу гәдәр түғјан етмәсинә јол вермир вә гәзәби удмаға да еһтијаҹ олмур.
12-Әсәбин сакитләшмәси, һәмчинин бејинин, һафизәнин ҝүҹләнмәси үчүн һәр сәһәр аҹгарнына 21 әдәд мәвиз јемәк мәсләһәт ҝөрүлүр.
Илаһи! 14 Мәсум хатиринә, гәзәбимизи арамлашдыр, бизи Өзүнүн разы олдуғун бәндәләриндән гәрар вер вә агибәтимизи хејирли ет. Амин, ја Раббәл аләмин.
