Сејид Һүсејн ИсһагиИсраф нәдир, онун мүәјјәнләшдирилмәси мејарлары вармы? Исраф дедикдә ади һалда әксәријјәт еһтијаҹы ашан истифадәни нәзәрдә тутур. Инсан мүхтәлиф саһәләрдә исрафа јол верә биләр. Фәрд вә ҹәмијјәтә һәтта игтисадијјат вә мәнәвијјатда өзүнү ҝөстәрән зәрбәләрдән бири исраф, һәдди ашмагдыр. Исраф һәдди ашмагдыр. Гурани-Кәримдә исраф дејәркән бу сөзүн лүғәт мәнасы баша дүшүлүр. Рағиб Исфәһани дејир ки, исраф истәнилән бир ишдә һәдди ашмагдыр. Дини лексиконда “тәбзир” сөзү охшар мәнаны билдирир. Тәбзир дедикдә бош јерә ишләтмәк, бош јерә хәрҹләмәк мәналары баша дүшүлүр. Бәли, исраф сөзү илә тәбзир сөзләринин мәналары јахындыр. Садәҹә, исраф дедикдә мәсрәфдә һәдди ашмаг, тәбзир дедикдә тәләф етмәк нәзәрдә тутулур. Исрафын чеврәси инсанын бүтүн әмәлләрини әһатә едир. Амма тәбзир јалныз мадди ишләрә аиддир. Бәзән исә рәвајәтләрдә бу ики сөзүн ејни мәнада ишләнмәсинә шаһид олуруг.
Гејд етдик ки, әҝәр сөһбәт малы пуча чыхармагдан, тәләф етмәкдән ҝедирсә бу тәбзирдир. Исраф исә орта һәдди ашмаг, ифрата вармагдыр. Исраф үчүн мејарларла өлчү тәјин олунмалыдыр.
Ајә вә рәвајәтләрә әсасән бүтүн ваҹиб вә һарам ишләр Аллаһын тәјин етдији һәдләрдир. Илаһи һөкмләри дәјишмәк вә ја онлара әмәл етмәмәк гадағандыр. Гуранда бу сөз мүхтәлиф мәналарда ишләдилир. Мәсәлән, гәтлдә исрафдан сөз ачылыр. Гатилдән башгасындан гисас алмаг илаһи һәдди позмаг беләҹә, исрафдыр. Һарам олунмуш истәнилән бир малдан истифадә исрафдыр. Исраф о гәдәр ҝениш мөвзудур ки, ҝүндәлик һәјатда онун бир чох нүмунәләринин тәјин олунмасы мүсәлманларын өз ихтијарына верилир. Ејни заманда фәрди сәлигәләрин гаршысыны алмаг үчүн мејарлар ҝөстәрилир. Имам Садиг (ә) бујурур: “Мөтәдиллик орта һәддин ҝөзләнмәси Аллаһын севдији бир хүсусијјәтдир. Аллаһ исрафы севмир, һәтта мејвә тохумунун атылмасыны.”
Мејарлардан бири будур ки, истифадә олунан гида кәмијјәт вә кејфијјәт бахымындан сағламлыға зәрәрли олмамалыдыр. Зәрәрли шејдән истифадә исрафдыр. Имам Садиг (ә) бујурур: “Бәдәни сағлам сахлајан шејләрдән истифадә исраф дејил. Исраф одур ки, малы хараб едир, ҹана зәрәр вурур.”
Исраф мејарларындан бири мадди имканлардан истифадәдә һәдди ашмагдыр. Еһтијаҹдан артыг јемәк, еһтијаҹдан бөјүк ев тикмәк исраф сајылыр. Һәзрәт Әли (ә) бујурур: “Кифајәт едәҹәк һәдди ашмаг исрафдыр.”
Судан истифадә илә бағлы рәвајәтләр чохдур. Имам Садиг (ә) бујурур: “Исрафын ән ашағы һәдди габын дибиндә галан сују атмагдыр.” Дәстәмаз вә гүсл кими ибадәтләрдә белә артыг су ишләтмәк исраф сајылыр. Ислам кифајәт һәддән артыг су истифадәсинә иҹазә вермир. Һәтта инсанын истифадә етдији су чајдан ахыб ҝедән судурса. Һәзрәт Пејғәмбәр (с) дәстәмаз алан шәхсин јанындан кечәркән ајаг сахлајыр вә бујурур: “Нә үчүн исраф едирсән?” Һәмин шәхс дејир: “Еј Аллаһын Рәсулу, дәстәмазда исраф олармы?” Һәзрәт бујурур: “Бәли, һәтта ахар чајын сују олса белә!” Гуранда да јемәк ичмәкдә исрафдан чәкинмәк тапшырылыр. Рәвајәтләрдә Гуранын исрафы гадаған едән ајәләринә истинад олунур. Јемәк вә ичмәкдә һәдди ашмаг мәзәммәт олунур, инсаны илаһи рәһмәтдән узаглашдыран сәбәб кими ҝөстәрилир. Мүһүм исраф саһәләриндән бири ҝејим вә нәглијјат васитәләридир. Либас илаһи немәтдир, инсанын өртүнмәси вә бәзәнмәси васитәсидир. Ислам тәлимләриндә ҝејимдә һәдди ашмаг исраф сајылыр. Бир шәхс Имам Садигдән (ә)м сорушду ки, мөминин он ҝөјнәји ола биләрми? Һәзрәт Садиг (ә) бујурду: “Бәли, ола биләр.” Сонра һәмин шәхс ијирми көјнәк барәдә сорушду. Һәзрәт бујурду: “Бу да мүмкүндүр.” Суал верән шәхс отуз көјнәк барәдә сорушанда һәзрәт бујурду: “Бунлар исраф дејил. Исраф одур ки, чөл либасыны евдә ҝејәсән.” Бир шејдән тәјинаты үзрә истифадә етмәмәк исраф сајылыр. Јухарыдакы һәдисдә дә бунун нүмунәсини ҝөрдүк. Ев либасынын өз, чөл либасынын өз тәјинаты вар. Чөл либасыны евдә ҝејмәк тәјинаты позмагдыр. Бу исраф сајылыр. Көјнәјин чох олмасы тәбии ки, онун истифадә мүддәтини артырыр. Амма јерсиз истифадә исраф кими дәјәрләндирилир. Нәглијјат васитәсиндә дә исрафа јол верилмәси мүмкүндүр. Имам Садиг (ә) бујурур: “Аллаһ инсанлардан миникдән истифадә дә орта һәддин ҝөзләнилмәсини истәјиб. Ијирми дирһәмлик ат еһтијаҹы өдәдији заман 10 мин дирһәм вериб ат алмаг исрафдыр. Бәли, Аллаһ исрафчылары севмәз.”
Ајә вә рәвајәтләрә әсасән еһтијаҹдан артыг хәрҹ гојуб ев тикмәк исрафдыр. Бир ҝүн пејғәмбәр јолдан өтәркән әнсарын тикдији еви ҝөрдү. Ев саһиби пејғәмбәрә јахынлашыб салам верди. Һәзрәт бу шәхслә сојуг рәфтар етди. Буну һисс едән Әнсар сәбәбини сорушанда һәзрәт бујурду: “Шүбһәсиз, тикилән һәр бина гијамәт ҝүнү саһибинин чијниндә јүк олаҹаг. Јалныз еһтијаҹ һәддиндә тикиләнләр истиснадыр.” Имам Садиг (ә) бујурур: “Инсанын еһтијаҹындан артыг тикили гијамәт ҝүнү саһиби үчүн бәла олар.” Бәли, тикинтидә кәмијјәт вә кејфијјәт нәзәриндән етидал һәддинин ҝөзләнилмәмәси исрафдыр. Бу о демәк дејил ки, кимсә гонаг гәбулу үчүн нәзәрдә тутулмуш бөјүк ев тикә билмәз. Бу бөјүк ев бош галса исраф сајылар. Диҝәр мәишәт аваданлыгларынын алынмасында да орта һәдд ҝөзләнилмәлидир. Ыстифадә олунмајан вә ја аз истифадә олунан гијмәтли шејләр алмаг исрафдыр. Рәвајәтләрдә демәк олар ки, јашајыш үчүн лазым олан бүтүн имкан вә аваданлыглар һаггында данышылмышдыр. Имам Садиг (ә) бујурур: “Евдә киши, аилә-өвлад вә гонаглар үчүн јатаг олмалыдыр. Артыг јатаг шејтана мәхсусдур.”
Сәрмајә топламаг инсаны тәдриҹән дәбдәбәчилијә, варлы һәјат јашамаға марагландырыр. Белә адамларын һәјатына диггәтлә бахдыгда һәр саһәдә исраф ҝөрүрсән. Онлар отагларыны бир електрик лампасы әвәзинә јүз лампа илә ишыгландырыр, еви лүстүрләрлә бәзәјирләр. Имам Казим (ә) Һәзрәт Әлидән (ә) белә бир рәвајәт нәгл едир: “ Беш шеј пуч олур. Онлардан бири ҝүндүз вахты истифадә олунан чырагдыр.” Евдә бир артыг лампа јандырмаг дәбдәбәчилик, исрафчылыг сајылыр. Исрафда истисна јохдур. Һәтта хејир ишләрдә һәдд ҝөзләнилмәлидир. Вар-дөвләт инсанын хәбәри олмадан онда дәбдәбәчилијә мејл јарадыр.
Исраф вә тәбзирин ән хошаҝәлмәз вә ашкар тәсири имканларын, сәрмајәләрин мәһв олмасыдыр. Фәрди бахымдан бир мигдар гиданын чөлә атылмасы, бир лампанын артыг јанмасы кичик ҝөрүнә биләр. Амма ҹәмијјәт нәзәрә алындыгда бөјүк иткиләр ортаја чыхыр. Аз газанҹлы ҹәмијјәтләрдә јохсуллуғун әсас сәбәбләриндән бири исрафдыр. Һәзрәт пејғәмбәр бујурур: “Ким исраф вә тәбзир етсә Аллаһ ону јохсуллуға дүчар едәр.” Һәзрәт Әли (ә) бујурур: “Мөтәдиллик сәрвәт ҝәтирир, исраф сәрвәти пуча чыхарыр.” Дини тәлимләрдә исраф вә тәбзир немәти бәлаја чевирән ҝүнаһлардандыр. Имам Садиг (ә) бир заман немәт ичиндә јашајан, исраф сәбәбиндән јохсуллуға дүшән инсанлары јада салыр: “Бу инсанлар һаггында Аллаһын данышдығы бир заманкы абадлыг әһлидирләр. Аллаһ-таала әмин-аман вә варлы бир шәһәри јада салыр. Бу инсанлар нанкорлуг сәбәбиндән аҹлыг вә тәһлүкәјә дүчар олдулар.” (бах: “Нәһл” 112)
Һәзрәт Әли (ә) хидмәтчиләри кејфијјәтсиз чөрәк пиширдикләринә ҝөрә мәзәммәт едирди. Бәзән исрафын сәбәби мәсулун кејфијјәтсиз истеһсалы олур. Буҝүн әксәр өлкәләрдә илкин гида мәһсулу олан чөрәјин чөлә атылмасынын әсас сәбәби онун кејфијјәтсиз биширилмәсидир. Һәзрәт пејғәмбәр бујурур ки, имкан һәддиндә чөрәји кичик биширин, бу һалда аз чөлә атылар. Исрафчылар өз дәбдәбәли һәјатларынын тәмини үчүн һәр јола әл атыр, сәләм, рүшвәт, сахтакарлыгдан чәкинмирләр. Адәтән исраф ејш-ишрәтлә јанашы олур. әхлагсызлығын ҝениш јајылдығы ҹәмијјәтләрдә исраф да чохдур. Белә ҹәмијјәтләрдә әгидә азғынлыглары да ҝениш олур. Гурани-Кәрим исрафчылары јахшы иш ҝөзләнилмәјән фәсад әһли адландырыр. Белә инсанларын һәјат тәрзинә тәглид етмәк олмаз. Гуран тапшырыр ки, исрафчыларын ардынҹа ҝетмәјин, онлар јер үзүндә фәсад төрәдирләр. Ысраф вә тәбзир инсаны мәнәви сүгута апарыр, ону Аллаһа јахынлыг мәгамындан узаглашдырыр. Ысрафчылығын нәтиҹәләриндән бири дә Аллаһын һидајәтиндән мәһрумлугдур. Аллаһ исрафчыдан үз чевирәр. Гуран тәбиринҹә тәбзир әһли Аллаһын немәтләринә нанкордур, бу немәтләрдән дүзҝүн истифадә етмир. Бу сәбәбдән онлар шејтанын гардашлары адландырылыр. Онларын әмәлләри шејтан әмәлләринә бәнзәјир. Бундан әлавә ҹәһәннәмдә шејтанла бир јердә оларлар.
Инсанын физики ләззәтләрә адәт етмәси мәнәви камиллик барәдә дүшүнмәјә јер сахламыр. Дүнја дәбдәбәләри, ләззәтләри марағында олан инсанын фикирләри һәмин истигамәтә јөнәлдијиндән әхлаг тәрбијәсиндә мүвәффәг ола билмир. Бу сәбәбдән Гурани-кәрим ејш-ишрәт әһлини фәсад әһли кими танытдырыр. Јухарыдакы ајәдә хатырланды ки, бир заман абад олмуш шәһәрләр исраф сәбәбиндән виран галар. Башга бир ајәдә мараглы нөгтә вар: “Бир шәһәри мәһв етмәк истәсәк ејш-ишрәт әһлинә ҝөстәриш верәрик ки, азғынлыға башласынлар. Нәтиҹәдә һәмин шәһәрә әзаб назил олар.”
İсраф вә тәбзир кими тәһлүкәли сифәтдән неҹә хилас олмаг мүмкүндүр? Дини тәлимләрдә ҝөстәрилән илк јол ахирәт инанҹыны ҝүҹләндирмәкдир. Ахирәт инанҹы сөздә тәсдиглә баша чатмыр. Бу инанҹ инсанын гәлбиндә вә әмәлләриндә өзүнү ҝөстәрмәлидир. Ајәләрдә исрафчылар ахирәт әзабы илә горхудулур. Мәсумлар да өз бујуругларында исрафын ахирәт зәрәрләриндән данышыр. Һәзрәт Әли (ә) бујурур: “Јерсиз бағышламаг тәбзир вә исрафдыр. Нәтиҹәдә бағышлајанын дүнја ҝүҹү артар, ахирәт ҝүҹү азалар. Бу инсан халгын ҝөзүндә әзиз, Аллаһын ҝөзүндә зәлил олар.”
Зөһд, гәнаәт, мөтәдиллик кими мәнәви сифәтләрин ҝүҹләндирилмәси инсандакы нәфс азғнлығынын гаршысыны алыр. Ысраф вә тәбзирин сәбәбләриндән бири дә ҹәһаләт вә наданлыгдыр. Әҝәр исраф вә тәбзир мөвзусунда халга зәрури мәлумат верилдә, бу ишин дүнја вә ахирәт тәсирләри ајдынлашдырылса, чохлары исрафдан чәкинәр. Иҹтимаи нәзарәт өзү дә исрафа гаршы тәсирли тәдбирдир.
Мәсум Имамлар бәзән ачыг шәкилдә исрафа етираз едибләр. Инсан шәхсијјәтиндә бу нөгсанын зәифләјиб ҝүҹләнмәси аиләдән дә асылыдыр. Ата-ана исрафчыса бу руһијјә ушаға да сирајәт едир. Мәсум Имамлар ҹәмијјәтдә исрафла растлашанда етиразларыны билдирибләр. Имам Садиг (ә) бир евин гапысы ағзында дишләнмиш мејвә ҝөрүб ев саһибинә етираз етси: “Әҝәр сиз тохсунузса, чохлары аҹдыр. Ону еһтијаҹы олана верин.”
Ҹмијјәтдә игтисадијјата нәзарәт едәнләр әдаләтсиз инсанлар олдугда исрафа јол ачылыр. Әдаләтин бәрпасы, сәрвәтләрин әдаләтлә бөлүнмәси һәр бир инсанын өз һаггына чатмасы исрафын гаршысыны алыр. Һәзрәт Әли (ә) бујурур: “Халгы әдаләтдән башга бир шеј ислаһ етмәз.”
İсрафдан гуртулмағын башга бир јолу ҹәмијјәтдә дәбдәбәчилијин тәблиғинә мане олмагдыр. Бир овуҹ сәрвәт саһибинин һәјат тәрзи бүтүн халг үчүн арзуја чевирилир. Јохсул инсанлар да һәмин варлы инсанлар кими јашамаг үчүн һәр јола әл атыр. Һәзрәт пејғәмбәрә чох дадлы бир шәрбәт врдиләр. Һәзрәт онун дадыны билиб ичмәкдән имтина етди. Һәзрәт бујурду: “Бу рифаһ әһлинин ичкисидир, мәндән узаг един.”
Мүасир дүнјамызда тиҹарәт рекламларына нәзарәт исрафчылығын гаршысыны ала биләр. Әҝәр реклам чархларына диггәтлә бахсаг исрафчылығын тәблиғ олундуғуну ҝөрәрик. Архајын олмајаг ки, буҝүн исрафчы дејиликсә һәмишә белә галачағыг. Әҝәр ҹәмијјәт исрафа доғру ҝедирсә фәрдләр өзү дә һисс етмәдән тәдриҹән дәјишилир. Гурани-Кәрим дәбдәбәли јашајанлары исрафчы, сонра да ҹәһәннәм әһли адландырыб. Гуранда бујурурлар ки, исрафчылар од әһлидирләр.
İлаһи китабда сол әһли дејә бир груп јада салыныр. Онларын бир заман наз-немәт ичиндә јашадығы билдирилир. Һәзрәт пејғәмбәр бујурур: “Бир шәхс ҝејиндији либасла өјүнсә Аллаһ ону ҹәһәннәмин әтәјиндән онун камына чәкәр.” Һәзрәт башга мәгамда бујурур: Бир инсан өзүнү ҝөстәрмәк, тәриф ешитмәк үчүн бина тиксә бојнуна од доланмыш вәзијјәтдә Гијамәт ҝүнү һәмин еви чијнинә алар. Бу инсан ода атылар.” Өзүнү ҝөстәрмәк үчүн тикилән евин неҹәлији һаггында сорушдулар. Һәзрәт бујурду: “Елә бир ев ки, еһтијаҹдан артыгдыр, гоншулар вә гардашлар гаршысында фәхр етмәк үчүн тикилиб.”
Шүәра сурәсинин 151-ҹи ајәсиндә бујурулур: “(Ҝүнаһ етмәклә) һәдди ашанларын әмринә табе олмајын (онлара бојун әјмәјин)!” Рәвајәтләрдә наз-немәт ичиндә јашајанларын һәјат тәрзинә бахмамаг төвсијә олунур. Имам Багир (ә) бујурур: “Өзүнүздән јухары сәвијјәдә јашајанлара бахмагдан чәкинин.”
Nur-az.com
