Мәһәммәд ибн Әбдүл-Вәһһаб һиҹри гәмәри тарихи илә 1111-ҹи илдә (1691 м. т.) анадан олмуш вә 1206-ҹы илдә (1786 м. т) өлмүшдүр. Һәнбәли мәзһәбинин дини елм оҹагларына дахил олараг Үјәјнә шәһәринин савадлы шәхсләриндән бир чох фәннләри әхз етди. О, тәһсилини тәкмилләшдирмәк мәгсәди илә Мәдинә шәһәринә ҝетмәли олду. Даһа сонра Ибн Әбдүл-Вәһһабын Ислам өлкәләринә сәфәри башлады. Дөрд ил Бәсрәдә, беш ил Бағдадда галдыгдан сонра Ирана ҝәләрәк Күрдүстан әјаләтиндә бир ил, Һәмәданда исә ики ил мүддәтиндә мәскән салды. О, фәлсәфә вә тәсәввүф (суфилик, ирфан) елмләрини Иранын Исфаһан вә Гум шәһәрләриндә өјрәндикдән сонра Һиҹаза гајытды. Сәккиз ај евдә ибадәтлә мәшғул олдугдан сонра өз тәблиғатына башлады.
Атасы илә бирликдә Һүрејмилә шәһәринә көчәрәк атасынын вәфатына кими о шәһәрдә галмалы олду. Дејиләнләрә ҝөрә, чохлары кими атасы да онун јанлыш фикирләринә гаршы чыхараг, оғлуна өз етиразыны билдирмишди.
Мәһәммәд бин Әбдүл-Вәһһабын әксәр мүсәлманларын әлејһинә олан вә әслиндә Ибн Тејмијјәнин бахышларыны өзүндә ҹилвәләндирән, хурафатла долу азғын фикирләри халгда о дәрәҹәдә һиддәт доғурур ки, һәтта ону өлдүрмәк гәрарына ҝәлирләр. Лакин о, Үјәјнә шәһәринә гачмагла өлүмдән јаха гуртарыр.
О заман Осман ибн Муәммәр һәмин шәһәрә рәһбәрлик едирди. Осман, Шејх Мәһәммәдә Әрәбистан јарымадасында өз тәлимини јајмагда көмәк едәҹәјини сөз верир. Үјәјнәнин әмири баҹысы Ҹөвһәрәни Мәһәммәд ибн Әбдүл-Вәһһабла евләндирмәси дә бу гаршылыглы мүгавиләнин мөһкәмләнмәси истигамәтиндә иди. Анҹаг бу әһди-пејман вә издиваҹ давам етмәди. Мәһәммәд әмирин она гаршы суи-гәсд һазырладығыны зәнн едәрәк, горхудан јаланчы Мүсәјләмәнин јашадығы Дәријјә шәһәринә гачды.
Үјәјнәдә галдығы илк андан шәһәр әмирлијинин һимајәси илә өз јанлыш инанҹ вә фикирләрини јајмаға башлады. Онун Зејд бин Хәттабын гәбрини дағытмасы халг арасында кәскин наразылыға вә галмагала сәбәб олду. Дәријјәдә исә шәһәрин әмири Мәһәммәд ибн Сәудла ҝөрүшдү. Ики тәрәфли сазишә әсасән, Мәһәммәд ибн Сәуд она көмәк етмәли, о исә әвәзиндә игтидары мүдафиә етмәли иди.
Мәһәммәд ибн Сәуд да ибн Әбдүл-Вәһһабла бу гаршылыглы иттифагын даһа да мөһкәмләнмәси үчүн гызларындан бирини она әрә верди. О, илк өнҹә Үјәјнә шәһәринин һакимини кафир вә мүшрик адландырараг, онун е’дам едилмәсинә һөкм верди. Үјәјнәјә һүҹум етмәкдә Али-Сәуда тәкан верән дә мәһз о олду. Бу јүрүш сајсыз-һесабсыз инсанын өлүмүнә, евләрин гарәт вә виран едилмәсинә вә һәтта намусларына белә тәҹавүз олунмасына сәбәб олду. Беләликлә, вәһһабиләр төвһид шүары, бидәт вә ширклә мүбаризә пәрдәси алтында өз һәрәкатыны башлады.
Мәһәммәд ибн Әбдүл-Вәһһаб мүсәлманларын әзиз Ислам пејғәмбәринә (с) тапынмасыны (тәвәссүл етмәсини), илаһи шәхсләрин мәзарлары үзәриндә ҝүнбәз вә мәгбәрә уҹалтмасыны, гәбирләри зијарәт етмәк мәгсәди илә сәфәрә чыхмасыны, Аллаһ достларындан шәфаәт диләмәләрини вә бу кими диҝәр мәсәләләри әлдә әсас тутараг, онун пуч вә батил әгидәси илә ујғун ҝәлмәдикләринә ҝөрә бүтүн Ислам әһлини кафирликдә иттиһам едирди.
Üјәјнә шәһәрини ишғал етдикдән сонра, диҝәр әразиләрә гошун чәкәрәк, төвһид шүары, бидәт вә ширк вә онун ҹилвәләринин инкар едилмәси бәһанәси илә Нәҹд вә әтрафјаны мүсәлман өлкәләринә, о ҹүмләдән: Јәмән, Һиҹаз, Сурија әтрафы вә Ирага сохулдулар. Инсанлара зәррә гәдәр рәһм гылмајан бу азғынлар онларын әгидәсини гәбул етмәјәнләри јерлә јексан едир вә малларыны гарәт едирдиләр.
Вәһһабиләрин бу ифрат фикирләри вә кобуд рәфтары мүстәмләкәчиләри севиндирән, мүсәлманлар арасында исә фикир ајрылығы, һәрҹмәрҹлик вә иғтишаштөрәдиҹи башлыҹа амилә чеврилди. Белә ки, лорд Корзон, вәһһаби ајинини тәснифләндирәрәк дејир: “Бу, халга бәхш едилмиш ән али вә дәјәрли диндир.”
Һазырда Мәһәммәд ибн Әбдүл-Вәһһабын дүнјадан ҝетмәсинә бахмајараг, бир чох шәргшүнас вә мүстәмләкәчиләр даима онун бахышларыны мүдафиә едирләр. Һәтта јәһуди шәргшүнасы Ҹүллед Тәсһир ону Һиҹазын пејғәмбәри адландырараг, халгы онун фикирләрини дәстәкләмәјә чағырыр.
Nur-az.com
