Һәзрәт Әли (ә) бујурур: "Бүтүн тәлашыны аилә-өвлада сәрф етмә - әҝәр онлар Аллаһын достуса, Аллаһ өз достларыны башына бурахмыр. Әҝәр Аллаһын дүшмәнисә, Аллаһын дүшмәнинә ҝөрә ниҝаранчылыға дәјмәз!"Мүасир аиләдә баш вермиш әсас дәјишиклик мүнасибәтләрдәки дәјишикликдир. Һәм аилә дахилиндә, һәм дә аилә фәзасындан кәнарда ҹидди проблемләр мүшаһидә олунур. Ата илә ана арасында, валидејнлә өвладлар арасында рабитәләр тәһлүкәли ашынмаја уғрамагдадыр. Әҝәр кечмишдә ата илә ананын вәзифәләри ајры идисә, бу ҝүн мәсулијјәтләр бәрабәр бөлүнүр.
Аилә институту ҹәмијјәтин әсасларындан биридир. Ҹәмијјәтин сағлам олмасы үчүн аилә сағлам олмалыдыр. Ҹәмијјәтдә аилә груму јохса инсан тәрбијәси әлчатмаз арзуја дөнүр. Һәјат елә гурулуб ки инсан аиләдә, ата-ана ағушунда бөјүмәлидир. Бу шәрт позулса тәрбијә дә позулур.
Аилә кичик гурум олдуғундан онун мүдиријјәти асандыр. Бу гурумда психоложи, иҹтимаи, идеаложи мәгсәдләрә чатмаг раһатдыр.
Аиләнин ҹәмијјәтдәки ролуну арашдырмаг олдугҹа мүһүмдүр. Бу мөвзуну даһа да әһәмијјәтли едән сон онилләрдә гаршылашдығымыз ҹидди проблемләрдир. Аилә институту дағыдыҹы проблемләр јашајыр. Аилә дахилиндә әсас проблемләрдән бири өвлад тәрбијәсидир.
Ата илә анадан сонра аиләдә үчүнҹү сүтун өвладлардыр. Аиләнин дүнјаја ҝәлиши илә әрлә арвад арасында јени мүнасибәтләр формалашыр. Өвладын ҝәлиши јени мүдиријјәт, јени програм, јени режим истәјир. Бу тәләбләр өдәнмәсә аиләдәки проблемләр артыр. Сосиологлар аилә тәнзими үчүн мүхтәлиф програмлар ишләјиб. Бу програмларда нәсил давамындан аиләдә арамлыға гәдәр аксәр мүһүм мөвзулар нәзәрдә тутулуб. Тәәссүф ки, бүтүн тәлашлара бахмајараг сон нечә онилдә аиләләр мәнәвијјат вә дини мәдәнијјәт бахымындан бөһран јашамагдадыр.
Һәјат тәрзи мүһүм мөвзудур. Әҝәр аиләдә һәјат тәрзи сечилибсә јашамаг раһат олур. Һәр бир һәјат тәрзиндә аиләнин суалларына ҹаваб вар. Ислам һәјат тәрзи башгаларындан фәрглидир. Бу һәјат тәрзиндә һәм рәфтарлар мүәјјәнләшиб, һәм дә дујғулар нәзәрә алыныб.
Аилә гурумунда һәјат тәрзи фәгли бахымлардан арашдырыла биләр. Издиваҹ формасы, гәнаәт, әјләнҹә, валидејн-өвлад мүнасибәтләри һәјат тәрзинин мүһүм истигамәтләридир.
Аиләдә әсас суаллардан бири будур ки, ата илә ананын вәзифәләри фәрглидир јохса мүштәрәк? Модерн әнәнәләрин јајылдығы дөвүрдә аилә институту ҹидди проблемләрлә үзләшир. Ән чәтин проблем вәзифә бөлҝүсүдүр. Әҝәр кечмишдә ата илә ананын мәсулијјәтләри фәргли вә ајдын идисә инди мәсулијјәтләр бәрабәр бөлүнүр. Хүсусилә шәрг аиләсиндә өвлада верилән әһәмијјәт артыб. Даһа доғрусу аилә үзвләри арасында өвлад даһа чох сөз саһиби олуб. Бир заман гадынлар, башга бир заман кишиләр аиләдә һаким олубса бу ҝүн һөкүм верән өвладлардыр. Сөһбәт әксәријјәтдән ҝедир, истисналар нәзәрә алынмыр. Гәрб дүнјасында өвладлар нәзарәтсиз бурахылыб вә бу мүнасибәт азадлыг кими дәјәрләндирилир. Һансы ки, мүсәлман аиләсиндә мәсулијјәт валидејнин өһдәсинәдир вә бу әнәнә һазырда бөһран јашајыр. Валидејн өвлады һимајә вә һидајәт етмәли, ону нәзарәтдә сахламалыдыр. Тәбии ки, бүтүн бу ишләрдә орта һәдд нәзәрдә тутулур.
Мәдәнијјәтләрин диалогу әсриндә јашајырыг. Ҹәмијјәтдә аилә өз апарыҹы јерини фәрдә вермәкдәдир. Бу дәјишикликләр һава дәјишмәси кимидир, ондан һамы нәфәс алыр. Әксәр шәрг аиләси бу бөһрандан әзијјәт чәкир. Бөһранда информасија, сијасәт, игтисадијјат јөнлү алимләр рол ојнајыр. Буҝүнки мүсәлман аиләсиндә өвлад мадди дәстәјә малик олса да онун тәрбијәси икинҹи плана кечиб. Бу дәјишикликдә информасија васитәләри бөјүк рол ојнајыр. Истәр милли шәбәкәләр, истәр хариҹдән јајымланан шәбәкәләр аиләдә нәзарәт принсипини һәдәфә алыб. Мүхтәлиф сериаллар, шоу програмлар әслиндә аиләдә нәзарәтлә мүһарибәјә галхыб. Постмодерн аиләдә валидејн өвлада һеч бир дәјәри гәбул етдирмәк һүгугуна малик дејил. Тәәссүф ки, бу мәдәнијјәт мүсәлман ҹәмијјәтләринә һаким олмагдадыр.
Мүасир мүсәлман аиләсиндә өвладын мадди тәминаты елә бир һәддә ирәли ҝәлиб ки, тәрбијә мәсәләси унудулмагдадыр. Гәтијјәтлә дејә биләрик ки, бу көклү дәјишикликдә телевизија шәбәкәләринин мүстәсна ролу вар.
Ислам тәлимләриндә аилә үзвләринин вәзифәләри илаһи мејарлар әсасында бөлүнүб. Бу тәлимләр мүсәлман аиләсинә мүхтәлиф шәкилләрдә өз тәсирини ҝөстәриб. Валидејнин өвладын тәрбијәси саһәсиндә һансы вәзифәләри вар?
1. Горумаг вә тәминат
Аиләдә валидејнин мүһүм вәзифәләриндән бири аилә үзвләринин, гоҹаларын вә гадынларын, о ҹүмләдән өвладларын горунмасыдыр. Валидејнләр өвладлары бүтүн гаршыја чыхаҹаг тәһлүкәләрдән горумалыдыр. Бу саһәдә вәзифәләрдән бири өвлада мадди јардым, икинҹиси аилә тәшкилиндә дәстәкдир. Һәзрәт Пејғәмбәр (с) бујурур: "Мадди дуруму јахшы олан һалда бүлуғ һәддинә чатмыш өвлады евләндирмәјән шәхс һәмин өвладын ҝүнаһларына ҹавабдеһдир."
2. Тәрбијә
Аилә өвладын үнсијјәтдә олдуғу илк грумдур. Әҝәр илк ҝүндән өвладын тәрбијәсинә вахт ајрылса бунун бөјүк тәсири олар. Исламда өвлад тәрбијәси илә бағлы төвсијәләр чохдур. Ислам тәлимләриндә өвлад үчүн ојун јолдашынын сечилмәси, идман нөвләри илә мәшғуллуг кими саһәләрдә ҝөстәришләр вар. Мүһүм мәсәлә будур ки, өвлад көрпә икән онун тәрбијәсинә башланылмалыдыр. Өвлад бөјүдүкҹә һәр јашда хүсуси төвсијәләрә еһтијаҹ дујур.
3. Нәзарәт
Өвлада нәзарәт онун тәминаты вә тәрбијәси үчүн тамамлајыҹы рола маликдир. Өвлады мадди бахымдан тәмин едән, она зәрури төвсијәләри верән валидејн өз нәзарәт вәзифәсини унутмамалыдыр. Нәзарәт олмаса һансыса мүвәффәгијјәтдән данышмаға дәјмәз. Гуран бујурур ки, өзүнү вә аиләни оддан гору. Мәсум имамлар бу ајәни әмр бе мәруф вә нәһј әз мункәр (јахшыја дәвәт вә писдән чәкиндирмәк) мәсулијјәтләри кими шәрһ едир. Валидејн өвлады пис ишдән чәкиндирмәли, јахшыја дәвәт етмәлидир. Имам Багир (ә) бујурур: "Өвлады тәһлүкә вә азғынлыглардан горумаг аталарын вәзифәсидир."
İсламда өвладларын тәрбијәсиндә етидал, орта һәддин ҝөзләнилмәси әсас сајылыр. Нәзарәтдә ифрата вармаг олмаз. Валидејн бүтүн башга вәзифәләрини кәнара гојуб өвлада нәзарәт ардынҹа гачмамалыдыр. Нәзарәтдә һәдди ашмаг өвладын ҝәләҹәјинә мәнфи тәсир ҝөстәрир. Һәзрәт Әли (ә) бујурур: "Бүтүн тәлашыны аилә-өвлада сәрф етмә, әҝәр онлар Аллаһын достуса, Аллаһ достларыны башына бурахмыр. Әҝәр Аллаһын дүшмәнидирләрсә, Аллаһын дүшмәнинә ҝөрә ниҝаранчылыға дәјмәз!"
Аилә ҹәмијјәтин әсасыны тәшкил едир. Аилә өзү бир институтдур. Бу грумун өз ганунлары олмалыдыр. Аиләјә мүдиријјәтдә игтидар вә әдаләтә еһтијаҹ ҹар. Валидејн аиләдә игтидара малик олмаса сөзү кечмәз. Бу һалда онун сөзләри тәсирсиз галар вә аиләдә мөһкәмлик олмаз. Әҝәр валидејн аиләнин проблемләрини һәлл етмәјә гадир дејилсә, аилә үзвләринин јерсиз истәкләринә тәслим оласыдыр.
Тәәссүф доғурур ки, һазырда шәрг аиләсиндә валидејнин ролу азалмагдадыр. Һоризонтал (үфүги) аилә модели, јәни аиләдә һамынын бәрабәр һөкмә малик олмасы бу грума нәзарәти сәһнәдән чыхарыр. Һоризонтал аиләдә валидејн нәзарәт вәзифәсини јеринә јетирмәк ҝүҹүндә дејил.
Өвладларын тәрбијәсиндә мөтәдиллик принсипинә риајәт олунмамасы аиләдә өвлады һөкм саһибинә чевириб. Һазырда мүсәлман аиләләри нә кишиләр, нә дә гадынлар мәһз өвладларын һаким олдуғу грум тәсири јарадыр. Бир нөв аиләнин фәалијјәтләри өвладларын истәкләри истигамәтиндә гурулур.
Бунун һансы нәтиҹәләри вар? Өвладларын тәләби артыр, валидејнин өвладлара хәрҹләдији мәбләғ бөјүјүр, өвлад хәрҹ апаран аваданлыға чеврилир. Өвладларын һаким олдуғу аиләләрдә мараглы нөгтәләрдән бири будур ки, өвлад һеч бир мәсулијјәт гәбул етмир. Өвладын тәләбләри артыр, валидејнин интизары азалыр. Белә аиләләрдә нормал инкишафдан сөз ҝедә билмәз. Тәҹрүбәсиз, биликсиз, тәрбијәси зәиф өвладларын һөкмү алтында олан аилә хошбәхт ола билмәз. Белә аиләләрдә өвладлар даим хидмәт ҝөрдүјүндән ирадәсиз олур. Онлар ҹәмијјәтдә өзләрини тәсдиг едә билмирләр.
Ағыр нәтиҹәләрдән бири будур ки, аиләдә һаким өвладларын ҹәмијјәтдәки әхлагдан кәнар рәфтарлары нормал гәбул олунмаға башлајыб. Бир заман автобусда јубанмадан өз јерини јашлы адама верән ҝәнҹ бу ҝүн раһатҹа ајаг үстә дајанмыш гоҹанын кәнарында әјләшиб мусигијә гулаг асыр.
Ҹәмијјәтдә әнәнәләрин позулмасы илә өјүнән ҝәнҹлијин әдәбсиз һәрәкәтләрә јол вермәси бор нөв валидејн вә јашлы нәсилин тәслимчилијидир. Јенә дә һәр шеј аиләјә гајыдыр вә өвладларын сәһвләри валидејнләрин сәһвләридир.
Аиләни сәадәтдән мәһрум едән һаллардан бири валидејнин өвладдан наразылығыдыр. Ади һалда бу тәбиидир. Амма һазырда бу наразылыг епидемија шәкли алмагдадыр. Әксәр валидејнләр өвладдан наразылыг едир. Валидејнләрин бу һәддә өвладдан долајы ниҝаранчылығы онларын шәхси һәјатыны зәһәрә чевирир.
Öвладын азадлыг истәкләри, фәрдијјәтчилик о гәдәр ҝүҹләниб ки, валидејн-өвлад рабитәләри ҹидди тәһлүкә илә үзләшиб. Ата-аналарда өвладларын нанкорлуғу илә бағлы фикир иҹтимаиләшмәкдәдир.
Аиләдә нәзарәтин зәифләмәси сонда бүтүн аилә институтуна зәрбә олур. Белә ки, дахили проблемләрә енержи сәрф едән аиләнин хариҹи һүҹумлардан горунмаға ҝүҹү галмыр. Һәр бир аиләнин ҹәмијјәтдән өз һаггыны алмасы үчүн енержијә еһтијаҹы вар. Енержи аилә дахилиндә сәрф олунса аилә мүһафизәсиз галыр.
Аилә институтунун јашадығы бөһран өзүнү мүхтәлиф саһәләрдә ҝөстәрмәкдәдир. Ән Ағрылы вә үзүҹү нәтиҹә оғлан-гыз рабитәләринин адиләшмәси, наркотикадан истифадәнин артмасы, бошанмыш инсанларын артмасыдыр.
Тәбиидир ки, валидејн өвлад үзәриндә нәзарәти итирәндә башгалары она нәзарәтә саһиб дураҹаг. Әслиндә инсан даим киминсә тәсири алтындадыр. Валидејн бу иши баҹармадыгда өвлад башгаларындан тәсирләнир.
Нәтиҹә олараг дејә биләрик ки, аиләнин өз ролуну бағчаја, мәктәбә, идман клубуна вермәси мәнфи сонлуға апарыр. Валидејнә бу ишдә көмәк едә биләҹәк әсас ҝүҹ милли телевизија, милли информасија васитәләридир. Әҝәр дөвләт ҹәмијјәтин сағламлығына ҝөрә нараһатса аилә институтуна көмәк едир. Бу заман програмлар елә низамланыр ки, аилә, мәктәб, телевизија в ә башга тәсирли даирәләр инсан тәрбијәсиндә һәмкарлыг едир.
Әҝәр дөвләт халга, ҹәмијјәтә биҝанәсә, бу биҝанәлик аилә грумларынын дағылмасына тәкан верир. Бу һалда валидејн јалныз өвладын мадди тәминаты барәдә дүшүнүр. О өвладынын хошбәхтлији јолунда ҹанындан кечмәјә һазыр олса да мәгсәдини һәјата кечирмәк үчүн јол тапа билмир.
Валидејнләр өвлад дүнјаја ҝәлмәмиш онун тәрбијәсинә һазырлашмалыдыр. Өвлад дүнјаја ҝәләндән сонра онун тәрбијәсинә бир ҝүн јубанмаг бир өмүр ҝөз јашы демәкдир. Кичик јашда ушағын тәрбијәси олдугҹа асандыр. Валидејн мүталиә вә мүшавирә јолу илә тәрбијә үсулларыны өјрәнмәли вә бу јолда Аллаһын јардымына бел бағламалыдыр.
нур-аз
Тәрҹүмә бөлмәси
