ИРАН ҸАСУСУ
İлк дәфә алныма “Иран ҹасусу” дамғасы вуруланда вур-тут једди јашым вар иди...
***
“Баксовет” метросујла үзбәүз олан 132 сајлы мәктәбин “1 Г” синфиндә, гара парта архасында әјләшиб “Ана дили” дәрслијими көнүлсүз-көнүлсүз вәрәгләјирдим. Синиф рәһбәримиз – ҝөјҝөз, ири вүҹудлу Мүшәррәф ханым бизә пис-јахшы артыг А, Б, В, Г кими һәрфләри өјрәтмишди. Ҝәлиб јетишмишдик дөвләт әһәмијјәтли, идеоложи С һәрфинә. ССРИ, Совет, Стаханов, Москва кими ағыр чәкили сөзләрин тәркибиндә ајрыҹа олараг гырмызы рәнҝлә ишарәләнмиш бу һәрфи ҝөрәндә һәәә, јадымдады далағым јаманҹа санҹды, нә санҹды...
Һисс етдим ки, өз талејимдә нәсә бир башга, јад үнвана, хүсуси мәгама ҝәлиб јетмишәм. Елә-белә, садә өтүшмәјәҹәк бу С һәрфи мәним үчүн. Дахилимдәки бир мәһрәм сәс мәнә пычылдады ки, еһтијатлы олум бу дәфә, итә-гурда, синифдәки авара шаҝирдләрә чох да гулаг асмајым. Һисс едирдим ки, бу сијаси С һәрфи, бир башга ҹүр, хүсуси зәрбәјлә һәкк олаҹаг ушаг бејнимин әзик јаддаш дәфтәрчәсинә.
– Ҝәл јазы тахтасы өнүнә, Һерисчи!
Синиф рәһбәримизин ҹүмләси һәлә битмәмиш мән артыг јазы тахтасы өнүндәјдим. О вахткы Бакыда һәм Мирҹәфәр дөврүндән галма боз палтолу мүәллимләр, мүәллимәләр чохду, һәм дә јерә басдырылмыш нөјүтлү, гара шалбан дирәкләр. О гара шалбанлар Нардаран, Маштаға кими кәндләрдә инди дә галыб, Мирҹәфәр дөврүнүн һавасыны јашадыр. Анҹаг Мирҹәфәр дөврү мүәллимләрини, мүәллимәләрини инди, һазырда ҝүндүз шамла да ахтарсан, тапа билмәзсән. Синиф рәһбәримиз Мүшәррәф ханым исә, Мирҹәфәр дөврү адамларынын лап ахырынҹыларындан иди. Өзү демишкән “иранлылары, һәмшәриләри” гәтијјән севмирди. Ҝөзүнүн уҹујла, тәрс-тәрс бахарды, индики кими јадымдады, һәмишә мән тәрәфә.
Јери ҝәлди-ҝәлмәди, һејсијјатымы ашағыламағы өзүнә борҹ билирди. Ҹәмијјәтлә, вәзифә саһибләри илә тоггушмаларым, илк дәфә бах, бу әзазил ханымдан башлајараг индијәдәк давам едир. Индикиләрлә давам дүшәндә, бир дә ҝөрүрсән, гәфил, ҝөрдүјүм сәһнәләр ҝөзүмдә азҹа буланыр, дәгиг ҹизҝиләрини итирир бирҹә ан. Дүз сөзүмдү, инан, Мүшәррәфин диварда ҹанланан боз көлҝәсијлә, сәрт симасыјла әвәзләнир бәзән. Сонра, тәк-түк һалларда Мирҹәфәрин јумру ејнәк шүшәләри дә, бир дә ҝөрүрсән, ҝөзләримдә ҹанланыр.
– Тәркибиндә С һәрфи олан сөзләри, әлинә табашир ҝөтүрүб, јазы тахтасына јахшы-јахшы, сәлигәјлә јаз.
Јахыны јахшы ҝөрмәјән Мүшәррәфин, узаға чәкилиб ордан кимәсә зилләнмәси, дај биз билирдик, мүсбәт һеч нә вәд етмирди биз шаҝирдләрә. Мән дә һисс етдим ки, нәсә хошаҝәлмәз бир һадисә баш верәҹәк индиҹә.
Ушаг дејилдим (әслиндә, ушагдым амма)... Сијаси сәһвләрә јол вермәдим. Әввәлҹә тәркибиндә С һәрфи олан Москва сөзүнү сәлигәјлә јазы тахтасына һәкк етдим. Гәфил, әлимдә, бармагларымын уҹунда Тәбриз халчачыларынын сәнәти, инҹә илмәләри, дүјүнләри, рәнҝ дујуму дирилди елә бил: ССРИ, стол, Сахалин кәлмәләрини ҝөтүрүб тохудум еее, јазы тахтасынын сәрт сифәтинә.
Бурахдығым һәр нөгсаны габартмаға өјрәшмиш Мүшәррәф ханым,- бахыб ҝөрүрдүм,- мәни јахшыҹа ҝөрмәк хатиринә астаҹа бир-ики гәдәм дә ҝеријә аддымлады. Әввәлҹә, күрәји дивара дирәнәркән гәфил диксинди. Сонра јаздыгларымда сәһв тапа билмәјәндә. Ҝөзләрим ҝөрә-ҝөрә сифәти тәәссүфдән ајазыјыб ағарды.
Фәргли лал бахышларымызын, фәргли сүкутумузун сәрт тоггушмасына бу дәфә Мүшәррәф табламады. Һирсиндән үзүнү сојуг лај диварлара тушлајыб, әл бармагларыны әсәби-әсәби хырчылдатды.
Арамызда ҹәрәјан едән ҝәрҝин һадисәләрә ујғун шәкилдә бу ан гәфил тәнәффүс зәнҝи чалыб, һамымызын диггәтини ејни вахтда синиф гапысына доғру чевирди. Биринҹи зәнҝ гысајды, икинҹи, үчүнҹү зәнҝләр исә чох узун-узады. 1 Г синфинин бүтүн шаҝирдләри, санки буна бәндмиш кими, сел олуб гапыја сары ахдылар бу вахт. Синифдә бир мән галдым, бир Мүшәррәф, бир дә јери ҝәлди-ҝәлди мәнә саташан бәднам Советски күчәси сакини сыртыгсифәт Мәлик.
***
Башгаларына гошулуб гапыдан ешијә чыхмаға маҹал тапмамыш, һәмин Мәлик, јахшы јадымдады, мәни мөһкәмҹә санҹды:
– Һәмшәри хулиганы!
Мән дә сакит дурмадым:
– Советски хулиганы!
Гышгырараг Мәлијин јашадығы ијвермиш, бәднам үнваны диҝәрләринә хатырлатмаг истәдим. Сонра ҝөтүрүб чырпдым бу Мәлији үзәринә Москва, ССРИ, стол, стул Сахалин һәкк етдијим халчанын...јох еј, үзр истәјирәм, јазы тахтасынын үзәринә. Мәликин үст-башы табашир тозуна булашды. Әҹлаф таппылтыјла јерә дәјиб, синфимизин палыд паркети үзәриндә сүрүшә-сүрүшә ҝәлиб Мүшәррәфин ајагларына тохунду. Мүшәррәфә дә елә бу лазымды.
– Нә, “Советски хулиганы”?...Сән һәмшәри...
Мүшәррәф, әтрафымда бир даирә вуруб, дәриндән бәрк удгунараг, фикрини лап дәгигләшдирди:
– Иранлы, антисовет сөһбәтләр етмәјәми башламысан, һә?
Мүшәррәфин ҝөзләриндән од јағырды:
– Ҝет! Итил! Атасы ҝәлмәјәнәҹән мән бу иранлыны, әттөвбә, дәрсә бурахмајаҹам.
Мүшәррәфин әсәби нидасы евимизә ҝәләнәҹән гулагларымдан кәсилмәди. Евдә башыма ҝәлән мүсибәти бир тәһәр, ики-үч вариантда рәһмәтлик дәдәмә данышдым. Сонра һычгыртыјла бир хејли ағладым онун гуҹағында.
Рәһмәтлик нәдәнсә әсәбиләшмәди бу мүсибәтимә. Әксинә, ҝүлүмсәди. Мат галдым.
– Ҝүлмәлиди јәни?
– Әлбәттә, дајан бир, сабаһ мәктәбә ҝәлиб директорунуз Ибраһимлә бу мәсәләни бир тәһәр јолуна гојарам.
***
Рәһмәтлик дедијинә әмәл едәнләрдән иди. Вәдәләшдијимиз вахт ҝәлиб мәктәб директорунун отағына дахил олду. Мән галдым табутабәнзәр узун гара дәһлиздә, үстүндә Директор лөвһәси гызаран гара мешин үзлүклү гапынын өнүндә.
Биринҹи дәрс битди, икинҹи башлады, тәнәффүс зәнҝләринин бири диҝәрини әвәзләди. Һәјәҹаным артырды. Атамдан хәбәр чыхмырды.
Бир дә ҝөрдүм, һә, буду, атам гапыны аралајыб, ордан мәни сәсләјир:
– Ҝәл, ичәри.
Директорумуз бир мәнә бахды, бир атама, сонра башыны булајараг, әјләшдији креслонун дәринликләриндә итди санки. Бир дә ҝөрдүм ордан бир сәс ҝәлир:
- Гәләми ҝөтүр. Ағ кағыз һазырды. Јаз ки, бәс мән...
Дејиләнләрә әмәл етдим. Гәләми бармагларым арасында сыхдым. Гәфил јадыма дүшдү ки, әлифбаны һәлә ки, анҹаг С һәрифинәдәк өјрәнмишәм. Горха-горха пычылдадым:
- Ибраһим мүәллим, мән һәлә ки, анҹаг...
Ардыны дај өзүнүз ҝөзләринизин габағында ҹанландырсаныз, јахшы олар. Атамла Ибраһим мүәллим гәфил бир ағыздан ҝүлүшмәјә башладылар. Директорун катибәси дә бир дә ҝөрдүм ки, ҹүрәтләниб онлара гошулду. Үрәкләндим нәјсә...Ҝүлүмсәмәјә бир-ики уғурсуз ҹәһд ҝөстәрәрәк ахырда истәдијимә наил олдум. Ибраһим мүәллим севинҹәк мәнә јахынлашыб сағ әлијлә бир-ики дәфә јумшаг сачларыма сығал чәкди. Маса үзәриндәки ағ кағызы ҹырыб зибил гутусуна атды лап ахырда.
Әлифбанын ән мүһүм С һәрфи бах белә, ҝәрҝин шәраитдә јаддашыма әбәди һәкк олунду. Хатирә дәфтәримин бу аҹы сәһнәсини сонралар “Некролог” романымын апарыҹы сүжет хәттинә чевирдим. Садәлөвһҹәсинә дүшүндүм ки, һә, артыг мән бу мөвзуја нөгтә гојмушам.
Јоххх, сонракы һадисәләр ҝөстәрди ки, сән демә, мән бах, бу “Иран ҹасусу” мөвзусуну һәлә бир аз да дәриндән јашамалыјдым...
***
“Иран ҹасусу” мөвзусу бајаг дедијим кими, һәјатымдан узун мүддәт һәлә силинмәди. Ахырда ҝәлиб өз гәләм достларымын, АЈО-чуларын ҹызма-гараларында пејда олду.
Мән, өлкәмизин чох надир о гәләм саһибләриндәнәм ки, Иран, ислам, ССРИ, Шәрг, солчулуг, толерантлыг, Азәрбајҹан, Авропа, демократија кими дәјәрләри бир нөгтәдә бирләшдирмәји баҹарырам. Һесаб едирәм ки, бу дәјәрләр арасынса әлагә тапмаг лазымды, нәинки һәр һансы бир зиддијјәт. Лакин АЈО-чулар өлкәмиздәки јаделли гүввәләр тәрәфиндән, јадымдады, һәмишә бунун зиддинә тәһрик едилирдиләр. Тәәссүф, мәлум “Рафиг Тағы олајлары” заманы бу, бир даһа тәкрарланыб даһа горхулу шәкилләр алмаға башлады. Рафиг газаматда јатанда Америка сәфирлијинә бағлы гүввәләр өлкәдә “Исламдан имтина!” компанијасына башладылар вә биз АЈО-чулары Бакы Мәтбуат мәркәзинә јығдылар. Јадымдадыр, орда бир шәхс иҹлас вахты ајаға галхыб үзүнү Америка сәфирлијинин нүмајәндәләринә тутду:
– Сизә хатырлатмаг истәјирәм ки, бурдакы јарадыҹы шәхсләр мәлум һадисәләр нәтиҹәсиндә исламдан имтина едибләр. Сәфирлик дә онлары мадди ҹәһәтдән дәјәрләндирмәк гәрарына ҝәлиб. Нөвбәјлә ҝәлин бура.
Бу хитабдан сонра гәләм достларымын Америка сәфирлији тәрәфиндән 300 доллар мәбләғиндә мүкафатландырылдығыны ҝөрмәк, дүзү, чох сарсыдыҹы, лап ҝөзләнилмәз олду мәним үчүн. Ағзым гуруду. Нитгим кәсилди гәфил. Мән ушаг дејиләм (һә, бу дәфә доғрудан да дај ушаг дејилдим). Сәфирликләрин ишинә бәләдәм, билирәм ки, 300 доллар сөһбәти баш верән вә һәлә баш верәҹәк силсилә һадисәләрин анҹаг бирҹә һәлгәсидыр.
Сәфирликләр бошуна пул пајламыр, ән азы өз сәнәдләриндә буна мүхтәлиф бәраәтләр газандырырлар. Ән азы силсилә бир әмәлијјат кими дүшүнүб планлашдырырлар бүтүн бу хејријјә ишләрини.
Ҝәләҹәкдә бизи ҝөзләјән диҝәр зај әмәлләр дә гәфил ҝәлиб ҝөзләрим өнүндә ҹанланды бу вахт. Сусдум.
Мәҹлиси сәссиз тәрк едиб чыхыб ҝетдим Хәзәр саһилләриндә азад-асудә нәфәс алмаға.
***
Рафиг Тағы сәрбәст бурахылдыгдан сонра АЈО дај әввәлки дејилди. Сијасиләшмишди јаманҹа. Иран, ислам барәдә бурдакы јазарларын савады сыфыр сәвијјәсиндә олса да, достларым нәдәнсә елә һеј дәјәрләри тәһгир етмәк истәјирдиләр...
Мүшәррәф ханымын өлмәз руһу, мөвзусу һә, ҝөрүрдүм, јени вүсәт алырды јаваш-јаваш. Мәним үчүн исә, Иран, ислам анлајышы диҝәрләриндә олдуғу кими, гәтијјән мүҹәррәд, спекулјатив дејилди. Чох дәгиг вә диријди. Иран, Ҝүнеј, ислам дејәркән ҝөзләрим гаршында Тәбриздәки әндәрунлу, бирунлу евимиз, ордакы дәгиг үнванымыз, Иранда илк дәфә, 1941-ҹи илдә милли гәһрәман адыны газанмыш доғма әмим Ибраһим Һерисчи ҹанланырды.
Иранла Азәрбајҹан арасында елә бир фәрг, јахуд башга бир манеә гәтијјән јох иди мәним үчүн. Түрк олдуғуму данмадығым кими, иранлы олдуғуму да данмаг фикриндә дејилдим. Анҹаг бүтүн бунлар дејәсән, АЈО-чулары, хүсусән рәһмәтлик Рафиг Тағыны әсәбиләшдириб ҹин атына миндирирди. Үздә бу һиссләрини бүрузә вермәсә дә, дахилдә ҝизлинҹә нәјәсә һазырлашырды.
2011-ҹи илин јајында АЈО-чуларын санки һамысы һарданса мүәммалы сифариш алдылар.
Һамысы ишлә тәмин олунду, сајт рәһбәрләри тәјин едилди, вәзифә газанды бирдән-бирә. Шәрт дә санки о иди ки, мәни, бир дә таныш үнванлары ја тәнгид, ја тәһгир етмәлидирләр. Рафиг Тағы да бу сифаришдән кәнарда галмады. Үзүмә дејә биләҹәјини, нәдәнсә, мәтбуат сәһифәләринә чыхарараг мәни Иран ҹасусу чыхарды аз гала.
Талејимә јазылмыш мәлум сүжет јенидән һәјатымы силкәләмәјә башлады. Сүбут етди ки, һәлә дә диридир, һәлә дә ган-тәр тәләб едир мәндән.
Рафигин таныш симасы бир ан ҝөзләримдән силинди бу вахт. Мүшәррәф мүәллимәнин таныш ҹизҝиләри, боз көлҝәси, һәдә-горхуларыјла әвәзләнди. Әсәбиләшиб гејзләнәрәк Рафигә мәтбуатда ҹаваб вердим:
– Һәкимсән. Нә јазырсанса јаз, тәки тибб ресептләрини дүз јаз. Јохса бәјәнмәдијин Иранда шәфа ахтаран хәстәләримизин сајы даһа да арта биләр.
Сонра хәбәр ҝәлди ки, бәс Рафиги ҝеҹә евә гајыданда бычаглајыблар.
Ики ҝүн сонра о јатдығы хәстәханада мүәммалы шәкилдә дүнјасыны дәјишди.
***
Талејин мәнә ачдығы “Иран ҹасусу” мөвзусу исә һәлә дә давам едирди.
“Коала” адланан ушаг-әјләнҹә бағына балаҹа Ибраһимлә јаманҹа даданмышдыг. Дај, о ушаг атраксиону галмырды ки, биз орда ата-бала бирликдә атылыб дүшмәјәк. Адәтимиз иди, лап ахырда ҝедиб “Коала”дакы ушаг кафесиндә шам јемәји сифариш верирдик өзүмүзә.
Бах, белә боз феврал ҝүнләринин бириндә телефонума Ағыр Ҹинајәтләр Мәһкәмәсиндән зәнҝ ҝәлди.
– Сизи сабаһ ҝүнорта ҝөзләјирик. Рафиг Тағы ишијлә әлагәдар. Мүтләг ҝәлин.
Адәтән, телефон зәнҝләримә һеч бир мараг ҝөстәрмәјән Ибраһим бу дәфә һәјәҹанланды:
– Ата, нә истәјирләр еј, сәндән?
-Дејирләр ки, ҹасусам.
– Әла! Ибраһим севинҹини ҝизләтмәди. Сәнә әсл суперҹасус олмаг лазымды. Өзүнлә диктафону ҝөтүр, сөһбәти лентә ал.
Ибраһимин дедијинә әмәл етдим – бир бармағым диктафонун дүјмәси үстә, Дәмирјол вағзалы өнүндәки мәһкәмәнин гапысындан кечдим. Нөвбәтчи мәни таныды:
– Сизә һәмишә телевизијадан бахмышам. Инди шүкүр, ҹанлы ҝөрүрәм. Мараглы верилишләр мүәллифисиниз.
– Мәни мүстәнтиг чағырыб.
– Бәли, аз гала унутмушдум. Бујурун ичәри. Бу сәнәдә гол чәкин. Шәхсијјәт вәсигәниз мәндә галаҹаг амма. Икинҹи мәртәбәјә галхын. Дәһлизин лап ахырында, 47-ҹи отагда сизи бајагдан ҝөзләјирләр.
Дәһлизи бәзәјән галын, гырмызы халча ағыр аддымларымын сәсини аҹ тимсаһ кими удурду. Там сакитлик иди әтрафымда. Гәфил отагларын биринин гапысы ачылды, танымадығым мүстәнтиг әлиндә өз сабуну, туалетә доғру ҝетди. Ҹәлбедиҹи бир башга нәсә јох иди дәһлиздә. Нишан верилән гапыны таггылдадараг ичәри ҝирдим:
– Аһ, Һәмид бәј, нәһајәт, ҝәлдиниз, нә јахшы...
Рафиг Тағы ишинин мүстәнтиги сөзлү адама охшајырды. Әввәл һијләјә әл атды, алнындан јухары сачлары төкүлмүш бу сакит тәбиәтли һијләҝәр шәхс. Ҹинајәт үзрә изаһат верән бәзи гәләм достларымын ифадәләријлә мәни таныш етди. Һамы ејни сөзү вурғулајырды: “Рафиг Тағы ахырынҹы дәфә Һәмид Һерисчи илә далашмышды. Буна хүсуси нәзәр јетирмәјинзи хаһиш едәрдим...”
Иш үзрә ифадә верәнләр, нәдәнсә, һәдәф кими, дејәсән, елә тәкҹә мәни сечмишдиләр. Гаршымдакы пенҹәрәнин ачыг нәфәслијиндән елә бил үзүмә 1937-ҹи илин боғуг һавасы вурду. Үзүмү туршутдум. Охудуғум иттиһамлары тәкҹә өзүм вәрәгләмирдим. Нәфәсликдән вуран күләк дә һәрдән бу ишдә көмәк едирди мәнә. Ифадәләрин ән лазыми, ән әҹлаф јерләринә диггәтими јөнләндирирди.
Аз сонра отаға икинҹи мүстәнтиг дә дахил олуб хәтир-һөрмәтлә мәнә салам үнванлады. О, лап ачыг данышды мәнимлә:
– Дејин, сизҹә ҹинајәти ким, һансы гүввәләр төрәдиб?
Биринҹи мүстәнтиг ҹәлд, арха плана кечиб, мирзә вәзифәсини ифа етмәјә башлады. Дедикләримизин һамысыны билҝисајара јазылмагдајды. Бәлкә, сәсимизи, ҝөрүнтүләримизи дә лентә алырдылар. Мән дә ҝизлинҹә, ҹибимдәки диктафонун дүјмәсинә бармағымы басмағы унутмадым.
Ҝөзләримлә данышдым әввәлҹә. Сонра кечдим сөзә:
– Ону өлдүрәнин ады Гәһһардыр. Диҝәринин ады Гәффар.
Ифадә вермәјә башлајынҹа мүстәнтигин, ҹәлд тәрпәниб ҝөзүнүн бир кәнарында өз көмәкчисинә хүсуси ишарә өтүрмәји диггәтимдән гачмады. Галын саит сәсләри хүсуси аһәнҝдә дејәрәк, ифадә вермәјә башламағым, мүстәнтигләр үчүн там ҝөзләнилмәзди елә бил. Бурда һә, онлары јаманҹа чашдырдым. Сонра дај аман вермәдим һәр икисинә.
***
– Гәһһар кимди? Һардады үнваны? О адамла ҝөрүшмүсүнүзмү? О Иран вәтәндашыјды, һә?
Мүстәнтиг мәнә мане олмаг истәмәјәрәк јөнләндириҹи суаллара башлады.
– Гәһһары чохдан таныјырам. Једди-сәккиз јашларымдан. Гәффарла гоша ҝәзәрләр һәмишә. Гәффар динҹмәрамлыдыр, дава-шаваны севмәз әсла. Гәһһар исә силаһлы ҝәзәр һәмишә. Бирҹә јад сәсә диксинәр. Әввәл диварда көлҝәси ҝөрүнүр, сонра өзү. Сырф пешәкарды. Сечдији гурбан гујунун дибиндә олса белә, ҝәлиб тапаҹаг.
– Неҹә һәбс едәк бу ҹинајәткар ҹүтлүјү? Бизә бу ишдә...
– Јох...көмәк едә билмәјәҹәм. Дәгиг үнванлары олмур бу гүввәләрин.
Бу вахт пәнҹәрәнин о тәрәфиндәки лал тәбиәт ҝүҹләри дә сүкутуну кәсәрәк һәрәкәтә кечди елә бил. Ағаҹларын будаглары, күләјин тәсириндән вәҹдә ҝәлиб пәнҹәрә шүшәләринә тохунду. Һәр үчүмүзүн ејни анда бүтүн диггәти буна јөнәлди.
– Ҝөрдүзмү? Сөһбәтимизә мүдахилә етмәк истәјән сирли гүввәләр аз дејил. – ифадәләримә зарафат гатмағым мүстәнтигләрин үрәјинҹә олмады.
Сејрәк сачлы олан билҝисајарда јаздыгларына ара верди. Икинҹиси мәнә баһалы сигаретләр тәклиф етсә дә, етиразымла гаршыланды:
– Сигарет чәкмирәм ҝөр нечә илдир.
– Еләјсә, давам един. Рафиги нијә өлдүрмәк истәјирди бу ҹинајәткар ҹүтлүк? Сифариш кимдән ҝәлирди?
Бу заман, пәнҹәрә шүшәсинә сыхылмыш ешшәк арысы да, динҹ дурмајыб, мөвзумуза мараг ҝөстәрди елә бил. Ҝәлиб гонду ҹинајәт ишләринин биринин үстүнә. Биринҹи мүстәнтиг әлинин сәрраст зәрбәсијлә арыны ҹәһәннәмә васил едиб, сифәтимә зилләнди:
– Һардады инди бу ҹинајәткарлар?
Ачдығым тамашаја јаваш-јаваш ајдынлыг ҝәтирмәк гәрарына ҝәлдим:
– Рафиг Тағы хәстәханада һәкимләрин там нәзарәти алтындајды, һә?
– Бәли. – һәр ики мүстәнтиг фикриндә јекдил иди.
– Дөвләт Тәһлүкәсизлик Комитәси әмәкдашлары бәс неҹә? Даим горујурдулар да Рафиги орда, еләми? – ҝөзләрим отағын таванында, диварларында ҝәзишиб, сонра ити сүрәтлә һәр ики мүстәнтигин сифәтинә санҹылды:
– Бәс нијә һәкимләрин, ДТК-чыларын там нәзарәти алтында олан бир кәс дүнјасыны дәјишмәлијди? Рафигин өлүмү барәдә тибб сәнәдинә хаһиш едирәм, верин бахым бир.
Һәр ики мүстәнтиг мат-мәәттәл галдылар дедикләримә. Сонра тәнбәл-тәнбәл һәрәкәт едәрәк тәләб етдијим сәнәди ҹинајәт ишинин арасындан чыхарыб мәнә узатдылар.
Сәнәдддә јазылмышды ки, бәс Тағыјев Рафиг Назир оғлу асфиксија нәтиҹәсиндә 23 нојабр тарихиндә вәфат едиб. Асфиксијаја сәбәб кими једији довға ҝөстәрилиб.
Сәнәдлә танышлыгдан сонра нөвбәјлә һәр ики мүстәнтигин сифәтинә зилләндим. Бирҹә суал гопду гуп-гуру додагларымдан:
– Довғадан да адам өләр һеч? Икинҹи белә нүмунә вармы довғанын вәтәни бу Азәрбајҹанда? Һәкимләр һардајды ахы бу вахт? ДТК-чылар һара бахырды? Тибб баҹыларынын әтәјинә?
Бәли, Суалым там сарсыдыҹы олду һәр ики мүтәнтиг үчүн.
Нәһајәт, икинҹиси сүкуту позду:
– Јахшы, бәс бу Гәһһарла Гәффары биз неҹә...
Јазыға иҹазә вермәдим ҹүмләсини битирсин:
– Јадда сахлајын, Гәффар уҹа Аллаһын “Бағышлајан” сифәтидир, Гәһһар исә “Ҹәзаверән”. Рәһмәтлик, Аллаһа, онун пејғәмбәринә шәкк ҝәтирмишди. Ҹәзасыны мәһз бу Гәһһардан алды, билдинизми? Довғадан һеч адам өләр? Инди ҝедә биләрәмми? Јохса мәни гандалламаг нијјәтиниз вар?
Һәр ики мүстәнтиг ејни вахтда дәриндән аһ чәкәрәк архаларындакы јумшаг кресло үзәринә чөкдүләр. Биринҹи мүстәнтиг билҝисајара, бајагдан јаздыгларына өтәри нәзәр атыб башыны булады. Диҝәр мүстәнтиг азҹа ҝүлүмсәјәрәк әлини телофонуна узатды. Арха отаға кечәрәк орда бир башгасыјла хејли данышды.
Бир дә ешитдим ки, гаршымдакы креслодан гыса-гыса, кәсик-кәсик хорулту сәдалары јүксәлир. Јазыг мүстәнтигләрин бири, өзүндән бихәбәр ширин рөја аләминдәјди дејәсән.
Беш-алты дәгигәдән сонра биринҹи мүстәнтиг отаға дахил олуб уҹа сәслә мәнә дејәндә ки, бәс сиз азадсыз, бир бармағымы додагларым үстә сыхыб, она креслодакы һәмкарыны ҝөстәрдим. Мүстәнтиглә бир-биримизи јахшы анладыг. Сәссизҹә, чәкмәләримин уҹунда гапыја јахынлашыб ону еһмалҹа араладым. Әлимдә бурахылыш вәрәгәси биринҹи мәртәбәјә дүшүб чыхыш гапысына доғру инамла аддымладым.
***
Дүшүнүрәм ки, бүтүн азәрбајҹанлы хәстәләр кими Рафиг дә алдығы бычаг зәрбәләриндән мүалиҹә үчүн Ирана ҝетсәјди, бәлкә, бу ҝүн јенә сағ иди...
Һәмид Һерисчи
1937.аз
