Һәр бир саһәдә олдуғу кими ирфанын да өзүнәмәхсус терминләри вардыр. Бу јазыда һал, мәгам, гејб вә һүзур терминләри илә таныш олаг.
1 вә 2. Һал вә мәгам
Ихтијарсыз олараг арифин гәлбинә дахил олан “һал” адланыр.
Арифин кәсб етдији вәзијјәт мәгам адланыр.
Һал өтәридир, мәгам исә багидир. Бәзиләри дејирләр ки, һаллар ишыг кими сачыр вә сөнүрләр.
Арифләр бу ишыглары ләваиһ, ләваме вә тәвале дә адландырыблар. Бунлар о сачан ишыгларын мәртәбә, сәвијјә, мүддәт вә бәгасы әсасындадыр.
3 вә 4. Гејб вә һүзур
Гејб, арифин өз әтрафындан хәбәрсизлик һалыдыр. Арифә үз верән бу һалда о, өзүндән вә әтрафындан хәбәрсиз олур. Онун бу хәбәрсизлик һалынын сәбәби будур ки, ариф о заман Рәббинин һүзурундадыр. Јәни ариф үчүн гејб һалы илә ејни заманда һүзур һалы баш верир.
Мүмкүндүр ки, гејб вә һүзур һалында ариф үчүн бир сыра һадисәләр баш версин, лакин онун бундан хәбәри олмасын.
Арифләр бу һал барәдә бир сыра һекајәләр дә нәгл едибләр. О ҹүмләдән Гүшејри јазыр:
Əбу Һәфс Һәддад Нишапуринин өз дәмирчилик сәнәтини тәрк етмәсинин сәбәби бу олду ки, о дүканында отурмушду вә өз иши илә мәшғул иди. Бир нәфәр Гурани-кәримдән бир нечә ајә тилавәт етди. Бир һал онун гәлбинә һаким олду ки, өзүндән хәбәрсиз олду. Әбу Һәфс диггәт етмәдән әлини күрәјә салыб орадан гызармыш дәмири чыхартды. Буну ҝөрән шаҝирди “нә едирсән?” дејә гышгырды. Әбу Һәфс өзүнә ҝәлди. Бу һадисәдән сонра о, өз сәнәтини тәрк етди.
Гүшејри јенә јазыр:
Шибли Ҹүнејдин јанына ҝәлди. Ҹүнејдин һәјат јолдашы отурмушду. О, јериндән галхыб ҝетмәк истәди. Ҹүнејд деди: Шибли өзүндән хәбәрсиз бир һалдадыр. Отур. Ҹүнејдин арвады отурду. Бир мүддәтдән сонра Ҹүнејд, Шибли илә сөһбәт етди. Шибли јаваш-јаваш ағламаға башлады. Ҹүнејд һәјат јолдашына деди: Инди һиҹабыны өрт, чүнки Шибли артыг өзүнә ҝәлмәкдәдир.
Һафиз јазыр:
Һәр хејр ки, ешитдим, һејрәтә ҝәтирди мәни
Бундан сонра мән, саги, һал вә бихәбәри
Аллаһ өвлијалары үчүн намазда баш верән һалы арифләр онун өзүндән вә өз әтрафындан тамамилә хәбәрсизлик һалы адландырырлар.Â
Әлбәттә, өвлијалар үчүн баш верән бу һал гејб һалындан даһа јүксәк бир мәгамдыр. Бу мәгам барәдә ајрыҹа сөһбәт едилмишдир.
