Дүнјада Аллаһа инанан чохдур, амма Она даир һәр динин, һәр фиргәнин бир ҹүр тәсәввүрү вар. Библијада јазылана ҝөрә, Јагуб пејғәмбәр ҝеҹәдән сәһәрә гәдәр Аллаһла ҝүләшди. Аллаһ она үстүн ҝәлә билмәдијини ҝөрүб будунун ојнағына зәрбә вурду, сонра да хејир-дуа мүгабилиндә әлиндән гуртулуб ҝетди. (Библија, Јарадылыш китабы, Јагубун Аллаһла растлашмасы)
İсламда да Аллаһы ҹисим сајан фиргәләр вар. Буна сәбәб Гуранын мүтәшабиһ – јәни мәҹази мәнада ишләнмиш ајәләри вә Пејғәмбәрә аид едилән бәзи һәдисләрдир. Һалбуки ағыл Аллаһын һансыса маддәдән, материјадан тәшкил олунмасыны рәдд едир. Әҝәр Аллаһ нәдәнсә, мәсәлән, әтдән, сүмүкдән, тахтадан, дәмирдән вә ја һәр һансы бир шејдән олса, Онун өз материалына еһтијаҹы олар вә Она зәрәр јетирмәк имканы јаранар. Елмли, гүдрәтли вә еһтијаҹсыз Аллаһын варлығыны сүбут едән ағыл исә буну гәтијјәтлә рәдд едир.
Исламын илк әсрләриндә Әһли-сүннәнин Әһли-һәдис голу Аллаһы ҹисим билир вә буна гаршы чыханлары кафир, мүртәд адландырырды. Әһли-сүннәнин ағылдан ҝениш истифадә едән Мөтәзилә голу исә буну инкар едир вә Аллаһы белә иддиалардан узаг сајырды. Бир гәдәр сонра мејдана чыхан Әшәри фиргәси бу бахымдан сөзүҝедән ики фиргә арасында орта јол тутмаға чалышса да, тәҹсим – Аллаһы ҹисим сајма инанҹындан гуртула билмәди. Әшәриләр дејирдиләр ки, Аллаһын әли-ајағы вар, амма онун кејфијјәти, неҹәлији јохдур. Мөтәзилә вә Әһли-һәдис арасында орта јол тутмаға чалышан башга бир фиргә - Матуриди фиргәси исә Аллаһын ҹисим олмасыны, мәхлуглара бәнзәмәсини рәдд едир, амма ејни заманда Мөтәзилә кими онлары мәҹази мәнаја јозмур, Аллаһа аид едилән бу нөв хәбәри сифәтләрин неҹәлији һагда данышмыр вә буну Онун Өзүнә һәвалә едирди. Шиәлик исә һәм ағлын гәти һөкмләрини рәһбәр тутдуғундан, һәм дә Әһли-бејт тәрәфиндән идарә олундуғундан әввәлдән тәҹсимә гаршы чыхмыш вә Мөтәзилә илә һәмфикир олмушдур.
Бу ҝүн сәләфиләр дә илк мүҹәссимәләр кими, Аллаһы ҹисим һесаб едирләр. Сәләфиләрә ҝөрә, Аллаһын әли, ајағы, балдыры, башы, үзү, хүласә, саггалдан вә ҹинси органдан башга бүтүн бәдән үзвләри вар, әлләри олдугҹа узун вә бөјүкдүр; о, ҝөјдәдир, бәзән ҝүлүр, гијамәтдә дә ҝүлдүјү һалда мөминләрә ҝөрүнәҹәк, она тохунмаг да мүмкүндүр. Онларын иддиасына ҝөрә, Аллаһ әршдә күрсү үзәриндә отуруб, о гәдәр ағырдыр ки, отуранда күрсү дәвә баласы кими налә чәкир; о гәдәр бөјүкдүр ки, отуранда бәдәни һәр тәрәфдән бир нечә гарыш бајырда галыр. Аллаһ Мәһәммәд пејғәмбәри дә әршин үзәриндә Өз јанында отурдаҹаг. О, һәлә үзүндән түк чыхмамыш бир јенијетмә кимидир, сачы гыврымдыр, гырмызы бәзәк әшјалары вар, сәмалары бармаглары илә сахлајыр. О, Муса пејғәмбәрлә данышанда әјниндә јун әба, башында јун әммамә вә ајагларында ешшәк дәрисиндән башмаг олуб вә саир.
Ибн Тејмијјә дејир ки, шәриәт Аллаһын ҹисим олмамасыны вә бу нөв ајәләрин мәҹази мәнада баша дүшүлмәсини ачыг сөјләмәмишдир. Она ҝөрә дә, онлары лүғәви мәнада гәбул етмәк лазымдыр. (Ибн Тејмијјә. “Бәјан тәлбис әл-ҹәһмијјә”, 1/163)
Һалбуки Гурани-кәримин чохлу ајәсиндә Аллаһ-Таала белә сифәтләрдән уҹа тутулур, Онун ҹисим олмасы, ҝөзә ҝөрүнмәси гәтијјәтлә рәдд едилир. Нүмунә үчүн ашағыдакылара нәзәр салаг:
Әр-Рәһман, 26-27: “(Јер) үзүндә олан һәр кәс фанидир (өлүмә мәһкумдур). Анҹаг әзәмәт вә кәрәм саһиби олан Рәббинин үзү (заты) багидир.” Сәләфиләрин мәнтигинә ҝөрә, бу ајәдә ишләнмиш “вәҹһ” – јәни “үз” сөзү мәҹази мәнада дејил вә башда јерләшән сифәт, үз демәкдир. Бундан да белә чыхыр ки, гијамәтдә Аллаһын үзүндән башга һәр шеј, о ҹүмләдән Онун диҝәр әзалары да мәһв олаҹаг!
Һиҹр, 88: “(Еј Пејғәмбәр!) Мөминләри ганадын алтына ал”. Сәләфиләр кими мәҹази мәнаны гәбул етмәсәк, Пејғәмбәрин ганады олдуғуну демәлијик.
Шура, 11: “Она бәнзәр һеч бир шеј јохдур!”
Əраф, 143: “Муса тәјин етдијимиз вахтда ҝәлдикдә Рәбби онунла данышды. (Муса:) “Еј Рәббим! Өзүнү мәнә ҝөстәр, Сәнә бахым!” – деди. Аллаһ: “Сән Мәни әсла ҝөрә билмәзсән. Лакин (бу) даға бах. Әҝәр о, јериндә дура билсә, сән дә Мәни ҝөрә биләрсән”, - бујурду. Рәбби даға тәҹәлли етдикдә (Аллаһын нуру даға сачылдыгда) ону парча-парча етди. Муса да өзүндән ҝетди. Ајыландан сонра исә: “Сән паксан, мүгәддәссән! (Бүтүн ејиб вә нөгсанлардан узагсан!) Сәнә (бу ишимдән өтрү) төвбә етдим. Мән (Исраил оғулларындан Сәни ҝөрмәјин мүмкүн олмадығына) иман ҝәтирәнләрин биринҹисијәм!” – деди”.
Әнам, 103: “Ҝөзләр Ону (ҝөрүб) дәрк етмәз. О, ҝөзләри дәрк едәр. О, ләтифдир (ҹисимликдән узагдыр)”.
İхлас, 4: “Онун һеч бир тајы-бәрабәри јохдур!”
Ҝөрәсән, сәләфиләр бу ајәләри неҹә изаһ едирләр? Јохса мәҹази мәнада ишләнәнләри гојуб бу ајәләри јозур, тәвил едирләр?!
Бир нәфәр Имам Әлидән сорушду: “Еј Әмирәлмөминин! Рәббини ҝөрмүсәнми?” Имам ҹаваб верди: “Мән ҝөрмәдијимә ибадәт едәрәмми?!” Јенә сорушду: “Ону неҹә ҝөрүрсән?” Имам бујурду: “Ҝөзләр Ону ҝөрмәз, амма гәлбләр иман васитәси илә дәрк едәр. О, һәр шејә јахындыр, амма јапышмајыб; һәр шејдән узагдыр, амма ајры дејил... Јарадандыр, амма һәр һансы бәдән үзвү илә дејил... Ҝөрәндир, амма һиссијјат органына малик олмагла вәсф едилмәз”. (Нәһҹүл-бәлағә, хүтбә: 178)
Лап јадымдан чыхмышды; Сәләфиләрә вә онларын бәзи сәләфләринә ҝөрә, Аллаһ һәр ҝеҹә сәмадан јерә ениб дејир: “Ким мәни чағырырса, диләјини вермәјә һазырам”. Бәзи “һәдис”ләрдә бу, ҝеҹәнин сон үчдә бири кими дә ҝөстәрилир. Ҝөрәсән, Аллаһ бәндәләринин дуасыны ешитмәк үчүн мүтләг јерәми енмәлидир?! Һалбуки јенә Гуранда охујуруг:
Гаф, 16: “Биз она (инсана) шаһ дамарындан да јахыныг!”
Бәгәрә, 115: “Шәрг дә, Гәрб дә Аллаһындыр: һансы тәрәфә јөнәлсәниз Аллаһ орададыр”.
Һәдид, 4: “О, јерә ҝирәни дә, (јердән) чыханы да, ҝөјдән енәни дә, (ҝөјә) галханы да билир. Сиз һарада олсаныз, О сизинләдир”.
Мүҹадилә, 7: “Мәҝәр ҝөрмүрсәнми ки, Аллаһ ҝөјләрдә вә јердә нә варса, (һамысыны) билир?! Араларында пычылты илә сөһбәт едән үч адамын дөрдүнҹүсү, беш адамын алтынҹысы Одур. Онлар бундан аз да, чох да олсалар вә һарада олсалар, (Аллаһ) јенә дә онларын јанындадыр”.
Һәм дә Ибн Тејмијјә вә диҝәр сәләфләр билмирдиләр ки, һачанса елм инкишаф едәҹәк, нәинки Јерә јахынлашан, һәтта диҝәр улдузлар арасында һәрәкәт едән һәр бир шеј ҝүҹлү ҹиһазлар васитәсилә лентә алынаҹаг. Онлар буну да билмирдиләр ки, Јер күрә шәклиндәдир, онун бир тәрәфиндә ҝеҹә оланда, о бири тәрәфиндә ҝүндүз олур. Јәни ҝеҹәнин сон үчдә бирини бәндәләринә јахын јердә кечирмәк истәјән “Аллаһ” јердән ајрылмамалыдыр.
Ән аҹынаҹаглысы будур ки, Аллаһа даир белә примитив инанҹлара саһиб олан, төвһид принсипләри 5-ҹи синиф ушағынын тәнгидләринә белә таб ҝәтирмәјән вәһһаби сәләфиләри һамыны күфрдә, ширкдә ҝүнаһландырыр, өзләрини Аллаһын там сәлаһијјәтли вәкили кими апарырлар. Мараглыдыр, диҝәр фиргәләр ширк ичиндәдирләрсә, бәс ҝөрәсән сәләфиләр һардадырлар?
Ајдын олур ки, сәләфиләрин әсл Исламдан јајынмасы ән үмдә принсип олан Төвһиддән башламыш, узандыҹа ачылан буҹаг кими Аллаһ дининдән узаглашмыш, ҝетдикҹә ади мәсәләләри дә күфр, ширк адландырмышлар.
Nur-az.com үчүн
Абдуллаһ Ариф
