Әввәлҹә төвбәнин һәгиги мәнасыны анламаг лазым ҝәлир. Јалныз бундан сонра еһтизар һалында төвбәдән данышмаг олар. Бәзиләри төвбәјә садә бир иш кими бахыр. Онлара елә ҝәлир ки, “әстәғфируллаһә рәбби вә әтубу иләјһ” демәклә төвбә һәјата кечир. Һансы ки, төвбә тәкҹә дилә аид олан иш дејил. Төвбә руһа аид олан дахили бир гијамдыр. “Әстәғфируллаһ” сөзү јалныз бу ич һалыны бәјан едир.
Төвбә инсанын өзүнүн өзүнә гаршы гијамыдыр. Бу инсанын өзүнәмәхсус бир сәҹијјәсидир. Јалныз инсан өзү өзүнә гаршы гијам галдыра биләр. Һејван вә битки өз инкишаф јолунда манеә ҝөрдүкдә јолуну дәјишир, ја да мүгавимәт ҝөстәрирләр. Нә һејванат, нә дә нәбатат аләминдә өзү өзүнә гаршы гијам галдыран јохдур.
Амма инсан өз әсрарәнҝиз истедады илә өзүнә гаршы гијам галдыра билир. Инсан ики јөнүмлү мөвҹуддур: Онда һәм тәбии (һејвани), һәм дә руһани јөнүм вар. Она ҝөрә дә бәзән илаһи ҝөстәришләрдән чыхыр, тәбии јөнүмүндә гәрг олур, варлығынын маһијјәтини тәшкил едән руһани јөнүмүндән гәфләтдә галыр. Шәһвәтләрә гәрг олмуш инсан ағлыны ишә салса, анлајар ки, неҹә бәдбәхт вәзијјәтдәдир. Инсан өз ҝизли истедадлары илә мәләкләрдән үстүн олмаг имканына малик мәхлугдур. О, “хәлифәтуллаһ”, јәни Аллаһын хәлифәси мәгамына јүксәлә биләр. Амма о нәфсинә әсир олмушдур. Гәфилдән онун дахилиндә бир шимшәк чахыр, илаһи товфиг вә дахили истәкләр дәрк едир ки, бүтүн әхлаги фәзиләтләри нәфс истәкләринә јенмишдир вә һеч бир азадлығы јохдур.
Мәһз бу мәгамда инсан өз истәк вә ирадәси илә гијам галдырыб өз руһани јөнүмү илә һејвани јөнүмүнә гаршы ингилаб едир. О, вүҹудунун ҹиловуну әлинә алыр. Елә бу мәгамда да төвбә ҝерчәкләшир. Төвбәкар инсан чалышыр ки, өзүнү сирате-мустәгимдә, јәни доғру јолда сабитгәдәм етсин. (Мүртәза Мүтәһһәри, “Мәнәви сөһбәтләр”, с. 108-123.)
Ајәтуллаһ Ҹәвади Амули бу барәдә бујурур: “Төвбә бир нөв өлүм вә гајыдышдыр. Төвбә едән кәс әслиндә шәһвәт вә гәзәбини өлдүрүр. Шәһвәт вә гәзәбин сусдурулмасы бу ики азғын јөнүмдә таразлыг әлдә едилмәсидир. Белә олдугда инсанда шәһвәт, гәзәб вә ҹәһаләт өлүр. Бу јолу давам етдирмәк үчүн шәһвәт вә гәзәбин өлүмү илә кифајәтләнмәк олмаз. Инсан өз ағлынын ҝөстәриш вердијини анламаға чалышмалы вә она әмәл етмәлидир. Јәни әгли ләззәтләрлә бағланмалыдыр.” (“Гуранда әхлаг мәрһәләләри”, ҹ. 11, с. 162.)
Һәзрәт Әли (ә) “әстәғфируллаһ” демәклә төвбә етдијини дүшүнән бир шәхси мәзәммәт едиб бујурду: “Төвбә, истиғфар “иллијинә” (али мәгама) аид дәрәҹәдир.” Сонра Һәзрәт әлавә етди: “Истиғфар вә төвбә алты әсас үзәриндә гурулмушдур: Кечмишдәки ҝүнаһлара пешиманлыг, ҝәләҹәкдә ҝүнаһы тәрк етмәк гәрары...”
Әхлаг алимләри бу ики шәрти төвбәнин сүтунларындан сајмышлар. (“Мәнәви сөһбәтләр”, с. 144-151.)
