Биринҹиси өзүнүн јахшы олуб, јахшы ишләр ҝөрмәси вә пис ишләрдән чәкиндирмәси лазым ҝәлир.
Аллаһ-Мүтәал Гуранда бујурур: "(Еј мүсәлманлар!) Ичәриниздә (инсанлары) јахшылыға чағыран, хејирли ишләр ҝөрмәји әмр едән вә пис әмәлләри гадаған едән бир ҹамаат олсун! Бунлар (бу ҹамаат) һәгигәтән ниҹат тапмыш шәхсләрдир. (Али-Имран 104)
و لتكن منكم امة يدعون الى الخير و يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر و اولئك هم المفلحون
Мүбарәк ајә ҝөрүндүјү кими әмр бе мәруф вә нәһј әз мүнкәр барәсиндә назил едилиб. Әмр бе мәруф – јахшы ишә дәвәт, нәјһ әз мүнкәр исә - пис ишдән чәкиндирмәк мәнасындадыр.
Һәгигәтән дә әтрафымыза, аиләмизә, ҹәмијјәтимизә, өлкәмизә, дөвләтимизә нәзәр салдгда ҝөрүрүк ки, бу илаһи немәтин нагислији, јахуд да јох сәвијјәсиндә олмасы бизим үчүн бир бәлаја чеврилиб. Бүтүн халглар, дөвләтләр, ҹәмијјәтләр демәк олар бу бәлаја мүбтәла олуб.
Аллаһын Гуранда бујурдуғу кими бу мүгәддәс вәзифә инсанын ниҹат тапмасына "муфлиһун"дан олмасына сәбәб олур. Әлбәттә, ниҹат тапмаг һәр бир инсанын арзусудур. "Ниҹат тапмаг" сөзү дини терминдир, бунун өз дилимиздә бир нечә мәнасы ола биләр. Мәсәлән, мәһв олмагдан гуртулмаг, писликдән азад олмаг, рифаһа чыхмаг вә с. Бу мәнада бүтүн инсанлар ниҹат тапмаг арзусундадыр. Бу инсанлар бир нөв өзләри ахтарыб арашдырырлар ки, ҝөрсүнләр бәшәријјәтин ниҹаты һарададыр. Һәтта, гәдим бәшәрдән тутмуш, мүасир дөврүмүздә мөвҹуд олан дөвләтләрә гәдәр һәр бириси ниҹат тапмаг үчүн јола чыхмышдыр. Дөвләтләрин гурулмасы, ганунларын мөвҹудлуғу, ушагларын тәрбијә вә тәлими, зијанлы шејләрин гадаған едилмәси вә с. бу кими ишләр ниҹат тапмаг мәгсәдијлә һәјата кечирилир.
Бәс бүтүн бунлар олдуғу һалда нә үчүн бәшәр һәлә дә ниҹат тапа билмир. Нә үчүн ән мүасир дөврдә јашамағымыза бахмајараг јенә дә мүһарибәләр мөвҹуддур, диктатор һакимијјәтләр јенә өз истибдадыны давам етдирир, гејри-гануни әмәлләрин, ҹинајәтләрин сајы дурмадан артыр?
Мәсәлә бурасындадыр ки, бәшәр өз ниҹатыны ахтармаг үчүн сәј ҝөстәрир, амма һәгиги ниҹатын нә олдуғуну билмир. Аллаһын бу мүбарәк ајәсиндә дә ҝөстәрилдији кими бәшәр әһлинин ниҹаты, гуртулушу, азадлығы, рифаһы, фирәванчылығы әмр бе мәруф вә нәһј әз мүнкләрдәдир. Бу мөвзуда динин бујурдуғу үзрә дөвләт програмлары һазырланмалыдыр. Дөвләт бу истигамәтдә ҹидди тәдбирләр ҝөрмәлидир.
Бу ҝүн бир халга, дөвләтә зијан вуран амилләрин ән ҹиддиси вә арды-арасы кәсилмәзи исрафчылыг, рүшвәтхорлуг, оғрулуг, гәтл, интиһар кими ҹинајәтләрдир. Әһали бу үздән дола билмир, зинданлар мәһбусларла долуб-дашыр, интиһар һалларынын сајы артыр. Әмр бе мәруфун вә нәјз әз мүнкәрин јохлуғу уҹбатындан мәһбус олмуш бир ҹинајәткар, азад олдугдан сонра јенә бу кими ҹинајәтләрә әл атыр. Чүнки әслиндә ону јахшы ишләрә дәвәт едән вә пис ишләрдән чәкиндирән јохдур.
Әслиндә бүтүн халгларын, ҹәмијјәтләрин, дөвләтләрин әсасыны тәбии ки, инсан тәшкил едир. Инсан фактору чох мүһимдир. Инсанлар фәрд-фәрд ҹәмләшиб ҹәмијјәт, топлум тәшкил едир, ҹәмијјәтләр даһа сонра гануна, низама өзләрини еһтијаҹлы ҝөрүб дөвләт гурмаг, ганун јаратмаг, әразидә сәлигә-сәһман јаратмаг фикринә дүшүрләр. Беләликлә дә дөвләтләр, сәрһәдләр, ганунлар, дәјәрләр, менталитетләр мүәјјәнләшдирилир.
Демәли, бу ҹидди тәсисатлары тәшкил едән инсанларын һәр бириси ајры-ајрылыгда јахшылыға дәвәт едиб, писликдән чәкиндирмәлидир. Бунун үчүн дә инсан ики шеји диггәтдә сахламалыдыр: Биринҹиси өзүнүн јахшы олуб, јахшы ишләр ҝөрмәси вә пис ишләрдән чәкиндирмәси лазым ҝәлир. Икинҹиси исә јахшы вә пис ишләри танымалыдыр. Әмр бе мәруф вә нәјһ әз мүнкәр барәдә әтрафлы мәлуматлар верән мәнәвијјат алимләри ағлын һөкм етдији бу мәсәләни ән үмдә мәсәлә һесаб едирләр. Одур ки, әмр бе мәруф вә нәһј әз мүнкәрин шәртләрини бу ҹүр ачыглајырлар:
1. Әмр бе мәруф вә нәһј әз мүнкәр едән инсан нәјин јахшы, нәјин пис олдуғуну билмәлидир. Мүхтсәр шәкилдә олса белә.
2. Бу ишдә онун үчүн мал, ҹан, ирз, дин тәһлүкәси олмамалыдыр. (Бәзи вахтлар зәрәр олдуғу һалларда да әмр бе мәруф вә нәһј әз мүнкәр тәрк едилмәмәлидир)
3. Пис иш ҝөрмүш, хилаф иши јеринә јетирән инсан өз хилафында вә ҝүнаһында үзүрлү олмасын. Мәсәлән, о дүшүнүр ки, јеринә јетирдији иш һарам, ҝүнаһ иш јох, бәјәнилмәјән бир иш иди.
4. Әмр бе мәруф вә нәјз әз мүнкәрин тәсирли олаҹағы мәлум олсун.
5. Ҝүнаһ етмиш, фәсад иш ҝөрмүш шәхсин бир даһа бу иши јеринә јетирәҹәји билинсин. (Бир дәфә едиб сәһвини баша дүшүбсә әмр бе мәруф вә нәһј әз мүнкәр ваҹиб олмаз)
Әмр бе мәруф вә нәһј әз мүнкәрин мәрһәләләри исә ашағыдакылардан ибарәтдир:
1. Гәлбдә нараһатлыг. Мәсәлән үз чевирмәк, нараһатлығы бир васитә илә билдирмәк.
2. Дилдә бәјан етмәк. Моизә вә нәсиһәт етмәк.
3. Әмәлдә иҹра. Вурмаг, һәбс етмәк (әлбәттә, үчүнҹү мәрһәлә шәриәт һакиминдән иҹазә алмаға бағлыдыр)
Әмр бе мәруфун вә нәһј әз мүнкәрин нагис олмасы, јахуд јох һәддиндә олмасы бүтүн дүнјада халглар үчүн бир бәла вә мүсибәтә чеврилмишдир. Бу бәлалары дәф етмәк үчүн јахшылыға дәвәтин вә писликдән чәкиндирмәнин варлығы зәруридир.
