Ијирминҹи әсрин танынмыш мүсәлман мүтәфәккирләриндән олан Доктор Әли Шәриәти ејни дин вә мәзһәбдән олан инсанларын, һәтта бөјүк дин алимләринин ики ҹинаһа ајрылмасына сәбәб олан феномен олараг галыр. Кимиси ону ингилабчы лидер, кимиси исә халг гүввәләрини парчалајан хаин, кимиси даһи исламшүнас, кимиси исә Исламдан хәбәрсиз дил пәһләваны, кимиси әсл мүсәлман вә мөмин, кимиси исә кафир адландырыр. Елә өзү дә дејирди ки, Сәудијјә Әрәбистанында мәнә радикал шиә, Иранда исә вәһһаби дејирләр.
Гыса арајыш: Әли Шәриәти 23 нојабр 1933-ҹү илдә Иранын Сәбзәвар рајонунун Мәзинан гәсәбәсиндә диндар аиләдә анадан олуб. Бабасы Шејх Маһмуд вә улу бабасы Шејх Гурбанәли руһани олмушлар. Атасы Мәһәммәдтағы Мәшһәд Елм Һөвзәсиндә тәһсил алмыш, сонралар исә классик фәалијјәт истигамәтини дәјишдирәрәк орта мәктәбдә мүәллим ишләмишдир. Буна бахмајараг, о, өлкәнин иҹтимаи-сијаси просесләриндә фәал иштирак етмиш, иҹтимаи әдаләт уғрунда мүбаризә апармышдыр. Илк дини тәһсилини атасындан өјрәнән Әли Шәриәти Мәшһәд Әдәбијјат Институтунда Фарс әдәбијјаты, 1959-1963-ҹү илләрдә исә Парисин Сорбон университетинин докторантура пилләсиндә Әдәбијјат вә тарих үзрә тәһсил алса да, дүнја шөһрәтли мүәллимләриндән дини сосиолоҝија вә динләр тарихи саһәсиндә билҝиләр алмыш, Ислам үзрә тәдгигатлар апармышдыр. Шәриәтинин 1968-ҹи илдә Мәшһәд Әдәбијјат Институтунда, сонра исә Теһранын Иршад һүсејнијјәсиндә башлајан дәрс, чыхыш вә мүһазирәләри 1971-ҹи илдә сөзүҝедән һүсејнијјәнин бағланмасы илә сона чатды. Әли Шәриәти 1977-ҹи илдә Инҝилтәрәнин Соутһамптон шәһәриндә галдығы евдә өлү тапылды. Үрәк хәстәлијинин олмадығыны, Иран вә АБШ режимләринә гаршы сәрт чыхышлар етдијини, Иран консуллуғунун тез бир заманда онун өлүмүндән хәбәр тутуб һәмин евдә ахтарышлар апардығыны вә ҹәсәдин експертизаја ҝөндәрилмәсинә манечилик төрәдилдијини нәзәрә алараг, онун гәтлә јетирилдији иддиа олунур.
Мәнсуб олдуғу Шиә фиргәсинин ән өндә ҝедән алимләринин онун барәсиндәки чох зиддијјәтли фикирләри ашағы гатларда чох ҝәрҝин анлашылмаз дурум јарадыр. Онун һәм мүхалифләри, һәм дә тәрәфдарлары арасында чох ҹидди адлара раст ҝәлмәк мүмкүндүр. Белә ки, Әлламә Тәбатәбаи, Устад Мүтәһһәри, Әлламә Әсҝәри вә Мисбаһ Јәзди кими алимләр онун мүхалифләри, Муса Сәдр, Беһишти, Талигани, Чәмран, Хаменеи, Мәһәммәдтәги Ҹәфәри вә Мешкини кими шәхсијјәтләр исә тәрәфдарлары сырасына дахилдирләр. Әслиндә мүхалифләри арасында ону кафир сајанлар да вар, мөмин олуб чох кобуд вә тәһлүкәли сәһвләрә јол вердијини дүшүнәнләр дә; тәрәфдарлары арасында да она пәрәстиш едәнләр дә вар, бәзи бөјүк сәһвләрә јол вердијини дүшүнән, лакин бунлара рәғмән, әсәрләринин үмумиликдә фајдалы олдуғуну сөјләјәнләр дә. Фејсбук сосиал шәбәкәсиндәки мүзакирәләрин чох заман нәтиҹәсиз галмасынын сәбәби дә мәһз будур. Бу бахымдан ону арашдыраркән киминсә сөзүнә истинад етмәк уғурсуз методдур. Ујғун мүһакимә үчүн ән әлверишли метод исә әсәрләриндән ситат ҝәтирмәк, фикирләрини тәнгид етмәкдир.
Тәбии ки, сөзүҝедән мүзакирәләрдә бу методдан да истифадә олунур. Әсәрләриндән ҝәтирилән ситатлар исә кифајәт гәдәр ҹидди вә ағырдыр. Бу ситатларла бәзән онун мүсәлман олмадығыны, бәзән Гурана гаршы чыхдығыны, бәзән Ислам ганунларыны ашағыладығыны иддиа едирләр. Шәриәтинин тәрәфдарлары да өз нөвбәләриндә бу ирадларын бәзисинә ҹаваб верир вә онлары әсассыз сајыр, бәзисини исә онун сәһви кими гәбул едирләр. Онлара ҝөрә, охшар мөвзуларда сәһвсиз китаб вә алим јохдур, һәм дә 36 ҹилд әсәри олан бир алимин бу гәдәр сәһвинин олмасы нормалдыр.
Мүзакирәләр давам едир вә ҝүман ки, һәлә илләрлә, бәлкә дә әсрләрлә давам едәҹәк. Бу мүзакирәләрдә Шәриәтинин мүхалифләринә инсаф вә еһтијат, тәрәфдарларына исә дөзүмлүлүк вә һагга сарылмаг арзулајырыг. Шәриәтини ҝөздән салмаг үчүн бәзи ҹүмләләрини контекстдән чыхармаг, јахуд мәҹази мәнада, бәдии үслубда јаздыгларыны вәһһабисајағы үсулла күфр адландырмаг, еләҹә дә ону мәсум һәддинә чатдырыб һәр бир ејиб вә нөгсандан узаг сајмаг, Исламын вә мүсәлманларын дурумуна даир наләләриндән долајы она гаршы һәр бир тәнгиди гәрәзли билмәк доғру олмаз. Һәм дә унутмаг олмаз ки, мөминләрин бир мәсәләдә фикир ајрылыгларынын олмасы фәлакәт дејил, чох тәбии мәсәләдир. Бу ҝүн ҹанлы Ислам арамызда дејилсә, һәрәнин бејниндә Ислама даир бир ҹүр тәсәввүр мөвҹуддурса, белә фикир ајрылыглары да олмалыдыр. Һәм дә бир мәсәләјә бахышлары чарпазлашан мөминләр башга мин мәсәләдә һәмфикир олдугларыны, ејни амаллары бөлүшдүкләрини јаддан чыхармасынлар.
Nur-az.com
