Аллаһ инсана чиркин јолдан гајытмаг, етдикләриндән пешиман олмаг, хошбәхтлик јолунда гәдәм ҝөтүрмәк имканы вермишдир.
Әҝәр Аллаһ-тәаланын тәгдирләри илә таныш олсаг, ҝөрәҹәјик ки, варлыг аләминдә реал һәјатдан кәнар гәза-гәдәр адлы һәрәкәтвериҹи бир гүввә јохдур. Аллаһын тәгдирләри варлыг аләминә һаким олан гајдалар топлусундан ибарәтдир. Бу гајдалар инсанын хошбәхтлик вә бәдбәхтлик јолларыны гәти шәкилдә мүәјјәнләшдирмишдир. Амма инсан һәр һансы бир јолу сечмәкдә азаддыр. Мәсәләни ајдынлашдырмаг үчүн мисаллар ҝөстәрәк:
1. Тәнбәл, бир-бирләри илә дидишән, тәбии ҝүҹүнү сәмәрәсиз ишләрә сәрф едән, заманыны вә мүһитини танымајан, өз хејрини дүшүнүб, башгаларыны унудан милләтләр һаггында Аллаһын тәгдири (гануну, јазысы) будур ки, бу милләтләр тез-ҝеҹ бәдбәхт олмалыдырлар. Амма зәһмәткеш мәһрумлары һаггында дүшүнән, синфи фәргләри арадан галдырмаға чалышан, инсан шәхсијјәтини гијмәтләндирән, варлылары јохлулларынын һаггыны өдәјән милләтләр һаггында исә Аллаһын тәгдири будур ки, бу милләт даим раһатлыгда, тәрәггидә олсун. Нормал дүшүнҹәјә малик олан һансы инсан бу ики тәгдирин реаллығыны инкар едә биләр?!
Аллаһ-тәаланын бу тәгдири, бир нөв јазысы дүнјадакы бүтүн халглара аиддир. Милләтләрин талејиндә онларын истәјиндән башга бир шеј амил сајылмыр. Биз инсанлар исә өз сәтһи мүһакимәләримизә әсасланараг, һансыса бир јолу сечир, бу јолун тәбии зәрәрләри илә гаршылашдыгда гәза-гәдәри ҝүнаһландырырыг. Һансы ки, гәза-гәдәр инсана јох, инсанын сечдији јола аид бир мәсәләдир.
2. Бөјүк имканларла, полад әсәбләрлә, дәрин дүшүнҹә илә һәјата гәдәм гојмуш ҝәнҹин гаршысында ики тәгдир дајаныр. Һәр шеј бу ҝәнҹин һансы тәгдири сечмәсиндән ибарәтдир. Бу ҝәнҹ өз мадди вә мәнәви имканларыны елм вә билик тәһсилинә вә ја тиҹарәтә сәрф етсә, хошбәхт бир һәјат сүрәсидир. Амма бу сәрмајәләрдән суи-истифадә едиб, өз имканларыны шәрабхорлуға, гумарбазлыға, ҹинајәтә сәрф етсә, өзү өз әли илә хошбәхтлијинин үзәринә гара хәтт чәкәсидир. Онун имканлары әлиндән чыхасы, сағламлығы әлдән ҝедәси, дүшүнҹәси коршаласыдыр. Бәли, һәр ики тәгдири Аллаһ мүәјјәнләшдирмишдир. Амма Аллаһ бу тәгдирләрин сечиминдә инсаны азад гојмушдур. Бир мүддәт азғын јолда олмуш инсан өз талејини дәјишиб, доғру јола гајыда биләр. Бу јолла о өз талејини дә дәјишмиш олар. Аллаһ инсана чиркин јолдан гајытмаг, етдикләриндән пешиман олмаг, хошбәхтлик јолунда гәдәм ҝөтүрмәк имканы вермишдир.
3. Хәстәләнмиш инсан һәкимә мүраҹиәт едиб, мүалиҹә олундугда шәфа тапыр. Тәбии ки, бу инсан һәкимә мүраҹиәт етмәсә, дүзҝүн мүалиҹә алмаса, сағламлығыны итирәси, јатаға буховланасыдыр. Һәр ики јолу Аллаһ мүәјјәнләшдирмишдир. Сечим инсанын әлиндәдир. Сечилмиш јолун агибәтини исә Аллаһ мүәјјәнләшдирмишдир.
Сиз варлыг аләминдәки илаһи сүннәләрә, гајдалара нәзәр салмагла гәза-гәдәрин әсил маһијјәтини ачыглајан јүзләрлә нүмунәләр тапа биләрсиниз.
