Мүасир һәјатда әсас негатив сосиал-економик һадисәләрдән бири мафија адландырылан мүтәшәккил ҹинајәткарлыгдыр. Һәтта рәсмијјәтдә тәшкилат, бирлик кими гејдијјатдан кечән груплар мүтәшәккил ҹинајәткарлыгла мәшғулдур. Мафија сөзү 19 әсрин орталарында мејдана чыхыб. Әввәлләр тәкҹә Сисилијада (Италија) мүтәшәккил ҹинајәткарлыгдан данышаркән бу сөздән истифадә олунуб. Әслиндә бу сөз мүдафиәчи, һимајәдар мәнасыны билдирир. 20-ҹи әсрин орталарында Сисилија мафијасы Авропада популјарлашды. Америкада италјан-америка ҹинајәткар груплары лидерлији әлә алды. Криминологлар мүтәшәккил ҹинајәткарлыг дејилдикдә јалныз профессионал ҹинајәткарларын, гангкстерләрин фәалијјәтини нәзәрдә тутур. Игтисади ҹинајәткарлыг бу чеврәјә аид едилмир. Ади һалда каллектив шәкилдә фәалијјәт истәнилән бир ҹинајәткар групу мафија адландырырлар.Â
Мафија тарихиндә Сисилија мафијасы, Америка мафијасы, Јапон мафијасы, Чин мафијасы мәшһурдур. 20-ҹи әсрин сонларында бу сыраја Латын Америкасы мафијалары да гатылыб. Русија, Албан, Ниҝерија мафијалары да мәшһурлашмагдадыр. Бунунла белә дүнјанын әксәр өлкәләриндә ҝүҹлү мафиоз груплар мөвҹуд дејил.Â
Мүтәшәккил ҹинајәткарлыг свилизасија кими гәдим тарихә маликдир. Приат ҝәмиләри, гулдур дәстәләри гәдим тарихдә јер алыб. Тәбии ки, мүасир мүтәшәккил ҹинајәткарлыг гәдим гулдур дәстәләринин ҹинајәткарлығындан фәргләнир. Әнәнәви мүтәшәккил ҹинајәткарлыг (мәсәлән, 17-ҹи әсрдә Кариб дәнизиндә приатларын фәалијјәти) сырф зор үзәриндә гурулмушдур. Мүасир мүтәшәккил ҹинајәткарлыгда исә гурбансыз фәалијјәт принсипи ҝөзләнилир. Бир нөв ҹинајәткарлығын технолоҝијасы јараныб. Мүасир мүтәшәккил ҹинајәткарлыгда криминал тәшкилатчылыг, мөһкәмлик, күтләвилик, програмлашдырма, сосиал рабитәләр, игтисади вә сијаси мәгсәдләрлә ҹинајәт, ҹидди рәһбәрлик кими елементләр јер алыб.Â
Мүасир мүтәшәккил ҹинајәткарлыг һазырда даһа чох игтисадијјата нәзарәтлә мәшғулдур. БМТ баш катиби 1993-ҹү илдә "ҹәмијјәтдә мүтәшәккил ҹинајәткарлыг" адлы һесабатында мүтәшәккил ҹинајәткарлығы игтисади бүнөврә үзәриндә мөһкәмләнмиш гејри-гануни фәалијјәт шәбәкәси кими дәјәрләндириб.Â
Ҹинајәткарлар фәрди фәалијјәтлә, оғурлуг вә гарәтлә мәшғул олдуғу заман тәшкилатланмаға еһтијаҹ јох иди. Секс сәнајеси, гумар бизнеси, наркобизнес мејдана чыхандан сонра ҹинајәткарлығын тәшкилатланмасы зәрурәтә чеврилди. 19-ҹу әсрин сонларындан башлајараг мүхтәлиф саһәләрә нәзарәт едән мафиоз фирмалар јаранды. Артыг ајры-ајры ҹинајәткар груплар арасында рабитәләр варды, мүәјјән бөлҝү үзрә фәалијјәт ҝөстәрилирди. Аҹынаҹаглы фактлардан бири будур ки, фәрди ҹинајәткарлыгла даһа виҹданла мүбаризә апаран һүгуг мүһафизә органлары мафиоз груплара гаршы лојаллыг ҝөстәрди, рүшвәт мүгабилиндә бөјүк ҹинајәтләрә ҝөз јумулду.Â
Мүтәшәккил ҹинајәткарлығын нәзарәтә ҝөтүрдүјү саһәләрдән бири дә орган бизнесидир. Трансплантасија әслиндә сәһәјјәјә аид бир хидмәтдир. Бу ишдә сабиг Советләр Бирлији өнҹүл олуб. Советләр Бирлијиндән сонра орган көчүрмәси әмәлијјатлары Америкада даһа мүвәффәгијјәтлә апарылыб. 1954-ҹү илдә Ҹозеф Мјурреј илк бөјүрәк көчүрмәси әмәлијјатыны һәјата кечириб. Илк гара ҹијәр көчүрмәси әмәлијјаты 1963-ҹү илдә Томас Старзл тәрәфиндән апарылыб. 1967-ҹи илдә Кристиан Барнард үрәк көчүрүб.
БМТ транстплантасија ҹинајәтләрини 17 група бөлүб. Бу сырада 13-ҹү јери инсан органы алвери тутур. Трансплантасија 1980-ҹы илләрдә тибб саһәси кими рәсмиләшиб. Мәһз бу саһә јаранандан сонра донарлар мејдана чыхыб. Орган плантасијасында ағыла ҝәлмәјән бөјүк мәбләғләрдән сөһбәт ҝедир. Кифајәт гәдәр сүбут вар ки, үчүнҹү өлкәләрдән инсан органы топлајан мүтәшәккил ҹинајәткар груплара Авропадан нәзарәт едилир. Русијада бөјүк сајда ушагларын иткин дүшмәси факты вар. Бу факты Русија дахили ишләр назирлији тәсдигләјир. Мүтәхәссисләр буну орган алвери илә әлагәләндирир. Һеч бир өлкә инсан органына олан еһтијаҹы өдәмәк ҝүҹүндә дејил. Буна ҝөрә дә орган бизнеси бејнәлхалг характер дашыјыр. Бу бизнесин әсас тәминатчысы евсизләр, ушаглар, гејри-сағлам һәјат тәрзи кечирәнләрдир. Русијада даһа чох Сибир, Москва вә Питердә инсанлар јоха чыхыр.
Һазырда дүнјада орган алвери ҝенишләнмәкдәдир. Трансплантасија ади һалда легал олдуғундан бу чәтир алтында бөјүк ҹинајәтләр баш верир. Гејри-гануни орган көчүрмәси мүасир дүнјада ән ағыр ҹинајәтләрдәндир. Тәгрибән 30 ил тарихи олан бу ҹинајәт һеч вахт бу ҝүнкү кими әһатәли олмајыб. Бу саһәјә нәзарәт едәнләр дәрин тәҹрүбәјә, бөјүк әлагәләрә, ҝениш имканлара маликдир. БМТ-нин һесабатларына әсасән ушаг оғурлуғу орган трансплантасијасынын әсас фәалијјәт саһәләриндәндир. Сахта сәнәдләрлә Арҝентина, Бразилија, Һондурас, Мексикадан Авропаја инсан органы өтүрүлүр. 1993-ҹү илдә Москва шәһәр прокурорлуғу пајтахтын моргларында органы чыхарылмыш мејит 4000 ашкарлајыб. 1993-ҹү илдә Тимес јазырды ки, Русијада 700 үрәк вә гара ҹијәр, 1400 бөјрәк, 2000 ҝөз сатмыш груп ашкарланыб. 1990-ҹы илдә донар овлајан Ҹим Коен һәбс едилиб. Италија полиси бу шәхси беш ај һәбсханада сахласа да онун бејнәлхалг орган бизнесинә рәһбәрлик едәнләрдән олдуғуну сүбута јетирә билмәјиб.Â
Орган базарында ән бөјүк тәлабат бөјрәјәдир. Латвијада һәр ил 25-35 пасиент бөјрәк трансплантасијасы ҝөзләјир. Бөјрәк бизнесини ҝүҹләндирән сәбәбләрдән бири сағлам адамын өз ики бөјрәјиндән бирини сата билмәсидир.Â
Артыг инсанларда орган алвери һаггында анлајыш формалашыб. Трансплантасија мәркәзинин рәһбәри Јанис Бисанс етираф едир ки, һәр һәфтә хәстәханаја бөјрәјини сатмаг истәјәнләр мүраҹиәт едир. Артыг инсанлар өз малијјә проблемләринин һәллиндә бөјрәк сатышыны бир вариант кими ҝөрүр.Â
Орган базары јүксәк сәвијјәдә тәшкилатланыб. Бир органы сатмаг үчүн бәзән үч өлкәдән кечмәк лазым ҝәлир. Әҝәр алыҹы Лос-Анҹелесдәсә, донар Чин вә ја Јапонијадан ҝәлир. Васитәчи тәрәфләри әмәлијјата иҹазә верилмиш өлкәдә ҝөрүшдүрүр.Â
İнкишаф етмәкдә олан өлкәләрдә һәм донарлар тапылыр, һәм дә әмәлијјатлар һәјата кечирилир. Алыш-сатыш исә әксәр өлкәләрдә баш верә биләр. Италија һүгуг мүһафизә органлары билдирир ки, Русија мафијасы Италија мафијсы илә бу саһәдә әмәкдашлыг едир. Донарлар Украјна, Русија, Италија арасында һәрәкәтдәдир. Италија орган трансплантасијасынын ән чох инкишаф етдији өлкәдир. Италијанын ҹәнуб лиман шәһәри олан Баридә прокурорлуг Надежда Ткаченко адлы банда башчысы илә бағлы ҹинајәт ишини арашдырыр. Бу гадын ушаг алвери илә мәшғул имиш. Волгаград вә Пермдә јетим ушагларын итмәси бу шәбәкә илә бағлыдыр.Â
Мозанбик һүгуг мүһафизә органларына ушаг алвери илә бағлы информасија дахил оланда арашдырма апарылыб вә ахтарышлар заманы ҝөзү, үрәји, бөјрәкләри чыхарылмыш мејитләр тапылыб.Â
Клаудио Аваллоне вә Бенито Фуско адлы ики кешиш 2001-ҹи илдә Ромада мәтбуат конфрансы кечириб. Мөвзу Нампулада итмиш 100 ушағын агибәти олуб. Бу ушаглардан әксәринин мејити јарылмыш, парчаланмыш вәзијјәтдә тапылыб. Калумбијада күтләви ушаг гәбири ашкарланыб. Әксәр мејитләрин органлары чыхарылыб.Â
Орган алвери мәгсәди илә оғурланан инсанлар сонда гәтлә јетирилир. Орган бизнесинә нәзарәт едәнләр елә бир технолоҝија ишләјиб ки, донарларын, чыхарылмыш органларын изләнмәси, гејри-гануни көчүрмә апарылан мәркәзләрин ашкарланмасы чәтинләшиб. Донарлар чох вахт сахта сәнәдләрлә бир аилә кими нәзәрдә тутулан өлкәјә өтүрүлүр. Истәр миграсијанын, истәр трансплантасијанын легал һиссәсинин олмасы ҹинајәткарлара шәраит јарадыр. Һазырда орган алверини асанлашдыран сәбәбләрдән бири дә интернет шәбәкәсинин ҝенишләнмәсидир. Донарларын вә мүштәриләрин тапылмасында, разылашма әлдә олунмасында интернет рабитәси әвәз олунмаз рол ојнајыр.
Ганунсуз орган алвери һазырда ән тәһлүкәли ҹинајәт нөвү сајылыр. Тәәссүф ки, бу ҹинајәт нөвү ҹәмијјәтин өз тәләбидир. Криминалистләр бу ҹәһәти орган бизнесини асанлашдыран ҹәһәт сајыр. Әҝәр ҹәмијјәтин орган бизнесинә еһтијаҹы варса бу еһтијаҹ бејнәлхалг сәвијјәдә гануни јолла тәмин олунмалыдыр.Â
Мәлум мәсәләдир ки, мүтәшәккил ҹинајәткарлыг дөвләти зәифләдән амилләрдәндир. Калумбија, Сисилија, Русија буна мисал ола биләр. Мүтәшәккил ҹинајәткарлыг гануни бизнесин имканына мане олур. Дөвләт зәиф оланда мафиоз груплар һакимијјәтә нәзарәти әлә алыр. Бу сәбәбдән әксәр өлкәләрдә мүтәшәккил ҹинајәткарлыгла мүбаризә апарылыр. Бу мүбаризәдә тәкҹә ҝүҹ тәтбигинин нәтиҹәләри гәнаәтбәхш дејил. Дөвләтин мараглары илә вурушан истәнилән груплашма сонда мәһв едилиб. Амма бир групу мәһв етмәк ҹинајәткарлығы мәһв етмәк дејил. Нә гәдәр ки, криминал әмтәәјә еһтијаҹ вар ҹинајәт дә олаҹаг. Бу сәбәбдән һазырда мүтәшәккил ҹинајәткарлығын ликвидасијасы јох, фәалијјәтләринин мәһдудлашдырылмасы истигамәтиндә сәј ҝөстәрилир.
Мафија криминал мүәссисәләри легаллашдырмаг, чиркли пуллары јумагла ҝүҹләнир. Әҝәр дөвләт бу гапылары мафијанын үзүнә бағлаја билсә ирәли аддым атылар. Һолландијада наркотика бизнеси легаллашандан сонра наркомафија бүтүн нүфузуну итирди. Тәбии ки, мафијаја гаршы белә бир үсул бәјәнилә билмәз. Мафијанын ҝөрдүјү иши легаллашдырмаг мәһдуд шәкилдә олдугда фајда верә биләр. Бу ҝүнкү һесабатлар вә статистикалар ҝөстәрир ки, дүнја мүтәшәккил ҹинајәткарлыгдан тезликлә јаха гуртара билмәјәҹәк.(сартраҹҹҹ.ру)
Коллин Бернс (Ҹоллеен Бурнс) адлы гадын Нју-Јоркда Сираккузда ҝөзләрини ҹәрраһијјә столунда ачыр. Баша дүшдүјү бу олур ки, үзәриндә әмәлијјат ҝедир. Һәкимләр гоншу ҹәрраһијјә отағында орган ҝөзләјән ҹәрраһлары тәҹили тәмин етмәли иди...
Бу фантазија дејил. Бу барәдә АБҸ Неwс вә башга хәбәр каналлары хәбәр јајыб. Һадисә неҹә баш вериб? Һәкимләр бу гадынын үрәјинин дајандығыны вә ону һәјата гајтармаг мүмкүн олмадығыны дејиб. Әслиндә бу бөјүк бир јалан олуб. Һәкимләр әмәлијјата башлмаг, онун үрәјини чыхармаг үчүн ҝөстәриш алыб.
Биз өлү дејәндә һәјат әламәти олмајан, үрәји вә бејни ишдән дајанмыш баша дүшүрүк. Амма һазырда дүнјанын нүфузлу сәһијјә мүәссисәләриндә һәјат әламәти олан инсаны әмәлијјат салыр, онун органларыны чыхарыб бөјүк бизнесә әмтәә өтүрүрләр. Бәли, јашајан инсан өлү елан едилир. Онун үрәји дөјүнүр, бејни ишләјир. Америкада үрәји дөјүнән, бејни ишләјән инсанын өлү адландырылыб доғранмасы ади һал алыб. Бу ҹинајәт һәр ҝүн баш верир. Буна ҝөрә чох ҹинајәт иши галдырылыб.
İнсан органы алвери милјардарла газанҹ ҝәтирән бөјүк сәнајејә чеврилиб. Адәтән јахшы бөјрәк, гара ҹијәр, үрәк вә башга органлара еһтијаҹ дујан варлы инсанлар олур. Бу ҹинајәтдә әсас иштиракчы инсанларын сағламалығыны, һәјатыны горумалы олан сәһијјә системи, һәкимләрдир. Тәбии ки, бу бизнесдә һәкимләр дә бөјүк пул газаныр. Орган аланлар вә сығорта ширкәтләри бөјүк пуллар өдәјир. Орган көчүрүлмәси сәнајеси пул үзәриндә гурулмуш сәнаједир вә бурада инсани дәјәрләрдән данышмаға дәјмәз. Сөһбәт һәлә јашаја биләҹәк инсанларын гәтлиндән ҝедир.
Бу сәнаједә чохларына ҝизли галмыш бир јалан да вар. Көчүрүлән орган адәтән зәдәләнмиш, кечиҹи хәстәлијә јолухмуш орган олур. Елә бу сәбәбдән дә орган көчүрүлән инсанларын әксәри узун мүддәт јашамыр. Јухарыда һаггында данышылан Коллин Бернс нүмунә ҝөстәрилә биләр. Бу гадын өзүнү өлдүрмәк истәјиб, зәһәрли маје гәбул едиб. Һәкимләрин сөзүнә ҝөрә онун ичдији зәһәрли коктејл өлдүрүҹү олуб. Бунунла белә һәкимләр гадынын органларынын сағлам олдуғуну гејд едиб. Һансы ки бу зәһәрләнмәдән сонра ҹидди зәдәләнмиш органлар олуб. Һәкимләр буну биләрәкдән ҝизләдибләр. Көчүрүлән органларын әксәри һепатит кими ҹидди хәстәлијә јолухмуш организмләрдән чыхарылыр. Орган көчүрүлмәсиндә кејфијјәт стандартлары ҝөзләнилмир. Һәкимләр үчүн јеҝанә мејар органын ишләмәсидир. Үрәк вә ја бөјрәк трансплантасијасы гәфилдән инсанын вәзијјәтини ағырлашдыра биләр. Орган көчүрүлмүш инсанларда гәфил зәһәрләнмә һадисәләри ади һал алыб. Јени орган өзү илә јени хәстәликләр ҝәтирир. Көчүрмә заманы ишләдилән дәрманлар, иммунитет јарадаҹаг перепаратлар органын функсијаларына тәсир ҝөстәрир.
Америкада Ираг мүһарибәси ветераны ағыр хәрчәнҝә јолухмуш ҹијәр көчүрмәсиндән сонра дүнјасыны дәјишиб. Метју Миллинктона (Маттһеw Миллинҝтон) 2009-ҹу илдә ағыр хәрчәнҝдән зәдәләнмиш ҹијәр көчүрүлүб. Көчүрмәдән он ај сонра Миллинктон өлүб. Мараглыдыр ки, әмәлијјата ҝөстәриш верән вә ону һәјата кечирән һәкимләр ҹәзаландырылыбмы? Тәбии ки, јох. Орган көчүрмәсиндә һеч бир зәманәт јохдур вә һәлә јашајасы инсан јени орган көчүрүләндән сонра өлә биләр.
Һазырда Америкада рәсми статисткаја ҝөрә 100 мин инсан орган ҝөзләјир. Бу еһтијаҹын кичик бир һиссәси бир ил әрзиндә өдәнә биләр. Беләҹә һәкимләр орган далынҹа ҝәзир. Буна ҝөрә дә инсанлары өлдүрүр, хәстә орган көчүрмәкдән чәкинмирләр. Тәбии ки, сағламлығына гуллуг едән инсанлар арасында органы көчүрүләнләр аз олур. Бу сәнајенин һәдәфи адәтән алкоголикләр, наркоманлар, ағыр хәстәликләрдән әзијјәт чәкәнләрдир. Демәк бу сәнаједә даһа чох хәстә органлар тәклиф олунур.
Əн јахшы һалда мүхтәлиф гәзаларда һәјатыны итирән инсанларын органлары сағлам олур. Әлбәттә ки бу саһәдә нөвбә дејилән бир шеј һәгигәтдән узагдыр. Неҹә олур ки, минләрлә инсан гара ҹијәр ҝөзләдији заман Стив Ҹобс дәрһал бу органла тәмин едилир?! О да башгалары кими нөвбәјә дајанмышды. Амма һамыдан габаг әмәлијјат кечирди.
Орган бизнесиндә инсанларын гәтијјәтсизлији, бәзән тамаһкарлығы бөјүк рол ојнајыр. Өз һәјаты һаггында гәрар чыхармаг имканы олмајан хәстәнин јахынлары сөз дејир. Онларын разылығы илә мәсәлә һәллини тапыр.
Бритисһ Медиҹал Жоурнал јазыр: Еһтимал олунан разылыг дејилән бир ифадә вар. Јәни органа ҝөрә мәсулијјәт дашыјан тәрәфин гыса бир мүддәт сүкуту разылыг кими гәбул олуна биләр. Әҝәр хәстә өзүнә нәзарәт етдији заман орган көчүрүлмәсиндән имтина етмәјибсә буну разылыг кими гејд едирләр. Белә һалда бәзән аилә үзвләриндән дә разылыг алмырлар.
ПресумедҸонсент.орҝ сајты бу мөвзуја һәср олунуб. Онун сәһифәләриндә факты ҝизләтмәк үчүн чох ширин, бәзәкли сөзләр ишләдилир. Хәстә бир нөв әмәлијјата разы салыныр. Бу олмадан орган сәнајесини јашатмаг мүмкүн дејил. Артыг "сиз орган донары олмаг истәјирсинизми" суалы илә бөјүк кампанијалар ҝениш шәкил алыб. Һәтта һеч бир хәстәликдән әзијјәт чәкмәјән инсанлардан белә бир өһдәлик алыныр. Һеч вахт белә бир суала мүсбәт ҹаваб вериб, һансыса сәнәди имзаламагла һәкимләрә сизи өлдүрмәк имканы јаратмајын. Онлар белә бир сәбәб олмадан да пасиентләрә рәһм етмирләр. (сделаноуниһ.ру)
Nur-az.com
