Бизләр дүнја ишләринин нәтиҹәсинә нә гәдәр инанырыгса, өвлијалар ахирәт ишләринин нәтиҹәсинә биздән дә чох инанырлар.
Ахирәт әһлинин он доггузунҹу хүсусијјәти дүнја вә ахирәтин онларын нәзәриндә фәргсиз, ејни олмасыдыр. Бу хүсусијјәтин дә о бири хүсусијјәтләр кими мәртәбәләри вардыр. Дүнјапәрәстләрин исә ахирәтә етигады јохдур вә онлар јалныз дүнја һаггында дүшүнүрләр. Аллаһ-тәала онларын дилиндән бујурур:
“Кафирләр дејирләр: “Дүнја һәјатымыздан башга һеч бир һәјатымыз јохдур, өлүрүк вә дирилирик, бизи өлдүрән анҹаг рузиҝардыр...” (“Ҹасијә”, 23.) Онлардан фәргли олараг, ахирәт әһлинин бир дәстәси өлүмдән сонракы һәјата гәлбән инаныр, амма онларын инамы сөз һәддини ашмыр. Бундан әлавә, онларын ахирәтлә бағлы ишләриндә дүнја рәнҝи олур. Мәсәлән, биз адәтән ҝеҹә намазы гылдыгда дуаларымызын гәбул олунаҹағыны, рузимизин артаҹағыны ҝөзләјирик. Бәзән ҝеҹә намазы васитәси илә халгын да диггәтини ҹәлб етмәк нәзәрдә тутулур. Бәли, бизләр чох вахт Аллаһа ибадәти дүнја немәтләринә чатмаг үчүн васитә сечирик. Гәдр ҝеҹәси ојаг галырыг ки, дүнја илә бағлы һансыса арзуларымыз јеринә јетсин. Гәдр ҝеҹәсиндә ојаг галмаг вә һәмин ҝеҹәнин ибадәти кими әзәмәтли пәрәстишләри јалныз дүнја ишләримизин јолуна гојулмасы мәгсәди илә јеринә јетиририк. Мәлум олур ки, бизләр ахирәт ишләрини дүнјамыз хатиринә истәјирик. Јәни дүнјаны нағд билир вә әлдән чыхармаг истәмирик. Өвлијалар исә ахирәти дә нағд билмишләр.
Сүбһ иш далынҹа ҝедиб доланышыг хәрҹини газанмаг истәјән инсан демир ки, индики раһатлығым нағддыр вә өзүмү зәһмәтә салмајаҹағам. Әксинә, ағыллы инсанлар зәһмәт чәкәрәк бәзән нечә илләр сонра һәјата кечәҹәк мәгсәдләр јолунда чалышырлар. Инсан университетә дахил олур ки, јалныз нечә илләрдән сонра ихтисас газаныб, газанҹ әлдә етсин. Јахшы нәтиҹә әлдә етмәк үчүн бир нечә ил зәһмәт чәкилмәсини ағыл гәбул едир. Демәк, инсанын дүнјада ахирәт сәадәти үчүн чалышмасы ағылсызлыг дејил. Әксинә, белә бир иш сағлам ағылын һөкмүдүр.
Бизләр дүнја ишләринин нәтиҹәсинә нә гәдәр инанырыгса, өвлијалар ахирәт ишләринин нәтиҹәсинә биздән дә чох инанырлар. Чүнки дүнја ишләринин нәтиҹәсинә бир о гәдәр дә етибар јохдур. Мәсәлән, әкин әкдијимиз вахт мәһсул ҝөтүрәҹәјимизә әмин олмуруг. Чүнки әкин саһәсинә мин бир бәла ҝәлә биләр. Бунунла белә, инсанлар әкир-беҹәрир, ҝеҹә-ҝүндүз зәһмәт чәкиб, нә вахтса бәһрә ҝөтүрәҹәкләрини ҝөзләјирләр. Әҝәр ахирәтә дә бу гәдәр инанмыш олсајдыг, ахирәт ишләрини тәхирә салмаздыг. Дүнја ишләринин ләззәти адәтән бир саатдан чох чәкмир. Бу бир саатлыг ләззәтә чатмагдан өтрү узун мүддәт чалышырыг. Әҝәр әбәди ахирәт ләззәтләринә чатмагдан өтрү бир иш ҝөрмүрүксә, демәк, ахирәтә инамымыз јохдур. Ҝүҹлү имана малик олан инсан әбәди немәтләри гојуб, мүвәггәти немәтләр үчүн өмрүнү чүрүтмәз.
Ахирәт әһли үчүн дүнја илә ахирәтин фәрги јохдур. Онлар һәм дүнјадан, һәм дә ахирәтдән фајдаланырлар. Онлар дүнја ишләрини ҝөтүр-гој етдикләри кими, ахирәт ишләрини дә ҝөтүр-гој едирләр. Дүнја вә ахирәт ишләриндән бирини сечмәк лазым ҝәлдикдә онлар тәрәддүд етмәдән әбәди ахирәт ләззәтләринә үстүнлүк верирләр. Әлбәттә ки, бу хүсусијјәтин үстүн дәрәҹәләри дә вардыр. Белә ки, ахирәт әһлинә аид олан бәзи инсанлар јалныз ахирәт һаггында дүшүнүрләр.
Имам Садиг (ә) бујурур: “Бир ҝүн һәзрәт Пејғәмбәр (с) сүбһ намазыны ҹамаатла бирликдә гылды, сонра нәзәрләри мәсҹиддәки бир ҹавана дикилди. Зејд ибн Һарисә адлы бу ҝәнҹ башыны ашағы салыб фикрә ҝетмишди. Онун рәнҝи саралмыш, бәдәни арыгламыш, ҝөзләри чухура дүшмүшдү. Һәзрәт (с) она бујурур: “Һалын неҹәдир?” Әрз етди: “Еј Аллаһын рәсулу, мән јәгин әлдә етмишәм.” Һәзрәт Пејғәмбәр (с) онун сөзләриндән хошһал олуб бујурду: “Һәр јәгинин бир маһијјәти вар. Сәнин јәгининин маһијјәти нәдир?” Зејд белә әрз етди: “Еј Аллаһын рәсулу, бу јәгинлик мәни гәмҝин етмишдир. Јолдашым ҝеҹәләр ојаглыг, исти ҝүнләр сусузлуг олмушдур. Дүнја вә онда оланлара рәғбәтсиз олмушам. Санки халгын сорғусу үчүн бәрпа олмуш Аллаһымын әршини ҝөрүрәм. Инсанлар һесаб үчүн топланмышлар вә мән дә онларын арасындајам. Санки немәтләр ичиндә гәрг олмуш, күрсүләрә сөјкәнмиш беһишт әһлини ҝөрүрәм. Онлар бир-бирләрини танытдырырлар. Санки орада әзаба дүшмүш, фәрјад чәкән ҹәһәннәм әһлини ҝөрүрәм...” Һәзрәт Пејғәмбәр (с) өз сәһабәләринә бујурур: “Бу ҝәнҹ Аллаһ тәрәфиндән гәлби иман нуру илә ишыгландырылмыш бир бәндәдир.” Сонра һәмин ҝәнҹә бујурду ки, һансы һалдасанса о һалда да гал.” Ҝәнҹ деди: “Еј Аллаһын рәсулу, сәнин јанында шәһадәтә јетмәјими Аллаһдан истә.” Һәзрәт Пејғәмбәр она дуа етди. Чох кечмәди ки, һәмин ҝәнҹ пејғәмбәрлә бирликдә савашда иштирак етди вә шәһид олду. (“Үсули-кафи”, ҹ. 3, с. 89.)
Тәсәввүр един ки, бир шәхс евдә отурдуғу һалда, өз һәјәтиндәки бағчаны тәсәввүр едә билир. О һәјәти ҝөрмәсә дә, һәјәтин вә һәјәтдәки ағаҹларын олдуғуна шүбһә етмир. Ахирәт әһли беһишти ҝөзлә ҝөрә билмәсә дә, онун варлығына зәррәҹә шүбһә етмир. Амма елә уҹа мәртәбәјә чатмыш өвлијалар вар ки, беһишти һәгигәтән ҝөрүрләр. Бәли, ахирәти дә дүнја илә јанашы ачыг-ашкар ҝөрән өвлијалар вардыр.
