Шрифт өлчүсү:

13 Октјабр 2015

“Дохтәрани-афтаб” китабынын мүәллифи доктор Банкипурла сөһбәт

“Дохтәрани-Афтаб” (Ҝүнәшин гызлары) китабы гыз вә гадынларын суалларынын ҹавабландырылдығы, садә дилдә, әдәби үсулда јазылмыш бир китабдыр. Ҹәнаб Рәһбәр бу китаб һаггында гејдиндә јазыр: “Ортаја дүшүнҹә гојан әдәби нәср әсәрләри арасында бу китаб иранлы јазычыларын ән ҝөзәл китабыдыр. Үмуми әсәр, онун әһвалатлары шириндир. Сөзләри дәгиг вә мәнтигидир.” Исфаһан университетинин Елми Шура үзвү доктор Әмирһүсејн Банкипур илә китаб һаггында Рәһбәрин гејдләри һаггында сөһбәтләшдик. Мүәллифин бундан габаг “Мәтләи-меһр” ”Дел вә делбәранә”, “Ејш вә мәаш” “Һәја” китаблары чап олунуб. 

Суал: “Доктәрани-Афтаб” романдырмы?

Ҹаваб: Әсәр роман дејил, һекајә-мәгалә үслубундадыр. Һекајә-мәгалә үсулу бир о гәдәр дә јајылмајыб. Амма китабда роман руһу јохдур. Әсасән һекајәдир, маһијјәти исә ҝәнҹләрин суалларына ҹавабдан ибарәтдир. 

Суал: Белә бир әсәр јазмаг үчүн мараг һарадан јаранды?

Ҹаваб: Мән Әмир Кәбир университетиндә 1375-ҹи илдән (тәгрибән 20 ил өнҹәдән) тәдрислә мәшғулам. Тәләбәләримин мәнә үнванладығы илк суаллар гадын мөвзусунда иди. Бу мөвзуда хүсуси дәрсләримиз олурду, бөјүк мүтәфәккирләрин китабларыны тәләбәләрә тәгдим едирдим. Амма тәләбәләрин бәзи суалларына һәмин китабларда ҹаваб јох иди. Бәзән дә ҹаваблар онларын истәдији шәкилдә дејилди. Буна ҝөрә гәрара ҝәлдим, тәләбәләрин мәнә үнванладығы бүтүн суаллары үмумиләшдирәрәк онлара мүнасиб ҹаваблардан ибарәт бир китаб һазырлајым. Сонрадан китабы романтик үслубда һазырламаг гәрарына ҝәлдим. Диалог үслубу сечдим. Әсәрин атмосфери тәләбә мүһитиндән гајнагланыр. Биз тез-тез тәләбәләрлә сәфәрә чыхырдыг, дүшүнүрәм ки, мүәјјән тәҹрүбәләр әлдә едирдик. Бу тәҹрүбәләр бу ишдә фајдалы олду.

Суал: Гадын мөвзусунда чох китаблар јазылыб. Сизин бу мөвзуда јазаркән һекајә үслубуну сечмәјинизин сәбәби нә олду?

Ҹаваб: Бу ишә башлајанда тәләбәләрдән һәмин мөвзуда китаблар истәдим. Китаблары арашдырдым. Әмин олдум ки, ејни үслубда китаб јазсам бу китаб да о бириләр арасында итиб-батаҹаг, охуҹу онун сорағына ҝәлмәјәҹәк. Дүшүнүрдүм ки, охуҹунун диггәтини неҹә ҹәлб едим? Гәрара ҝәлдим ки, һекајә дилиндә јазым. 
İкинҹи нөгтә бундан ибарәтдир ки, мәтнләрин һисләрә тәсирли олмасыны нәзәрдә тутмушдум. Һекајәләр елә тәртиб олунурду ки, суалы олан охуҹу да өзүнү һекајәдәки персонажлардан биринә бәнзәдирди. Онун дахилиндәки суалы әһвалатдакы образ дилә ҝәтирирди. Китабын һазырланмасына 4 ил вахт сәрф олунуб. Һәр фәсли тамамлајандан сонра тәләбәләр арасында пајлајырдым ки, ирад билдирилсин. Ирадлар әсасында дүзәлишләр апарырдым. Китабдакы һадисәләр мәним тәхәјјүл мәһсулум дејил. Бу ҝәнҹләрин јашадығы һәјатдакы һадисәләрдир. 

Суал: Белә ҝөрүнүр ки, әслиндә Фатимә сиз өзүнүзсүз. Бу доғрудурму?

Ҹаваб: Тәгрибән. Тәләбәләр дә буну дејир. Дејирләр ки, Фатимә (әсәрдәки образ) устад Банкипур өзүдүр. Бәли, мән өз сөзләрими чох вахт Фатимәнин дилиндән сөјләјирәм. 

Суал: Әһвалатлары изләдикҹә “Фәһимәнин мәктублары” мөвзусу үзәринә ҝәлирик. Бир гадынын фәрди вә иҹтимаи һәјатда ојнуја биләҹәји рол бу образ васитәси илә чатдырылыр. Нә үчүн реал шәхсијјәтләр олдуғу һалда бу образы сечмисиниз?

Ҹаваб: Мән “Ҝүнәшин гызлары” китабыны јаздығым заман охуҹулар арасында “Фәһимәнин мәктублары” китабы мәшһур иди. Онун ады танынырды. Мәрһум Фәһимәнин һәјат јолдашы мәним јахын достларымдан олуб. Дүзү мән билмирдим ки, о Фәһимәнин һәјат јолдашыдыр. Бир ҝүн она дедим ки, китабда “Фәһимәнин мәктублары” китабындан истифадә етмишәм. О деди ки, Фәһимә мәним һәјат јолдашымдыр. Бу она чох тәсир етди, бир гәдәр көврәлди. Бу һадисә сәбәб олду ки, мән Фәһимә һаггында даһа чох информасија топлаја билим. 
Фәһимә бир кишинин характеринин дәјишмәсиндә бөјүк ролу олмуш ханымдыр. Чох иҹтимаи вә фәал фәрддир. Диҝәр тәрәфдән онун фәрди тәкамүл јолу вар. Аиләјә, һәјат јолдашына бөјүк диггәти олуб. Истәр заһирдә, истәр шәхси мүнасибәтләрдә дәјәрли рабитәләр гуруб. Ејни заманда о чох иффәтли олуб. Бүтүн бу хусусијјәтләр Фәһимәдә топланмышды. 

Суал: Сиз китабынызда иффәт, һәја мөвзусунда чохлу мисаллар ҝөстәрирсиниз. Мәсәлән, Атифәнын итмәси, гардашынын Атифәјә мүнасибәтдә һәссаслығы, ејни заманда иффәт вә һәјаја биҝанә олан Сүрәјјанын шәхсијјәти китабда ишыгландырылыр. Бу барәдә ҝәнҹләр арасында да мүбаһисәләр чох олуб. Бир гәдәр ҹәмијјәтимизин һәјаја олан еһтијаҹындан данышардыныз. 

Ҹаваб: Доғрудан да, китаб сырф иффәт мөвзусу үзәриндә гурулмајыб. Китабда һәја мөвзусу гадынын, хүсуси илә иранлы мүсәлман гадынын өз шәхсијјәтини мүдафиә етмәсиндә сипәр кими ҝөстәрилир. Һеч шүбһәсиз, иранлы мүсәлман гадынын шәхсијјәт мејарларындан мүһүм бири иффәтдир. Китаб бирбаша иффәт вә һәја һаггында олмаса да, бу мөвзу диггәт мәркәзиндә сахланылыб. Әҝәр бир шәхс иффәт вә һәја илә бағлы проблеми там арадан галдырмаг истәсә шүбһәсиз јанлышлыға ҝедәҹәк. Амма бу китабда иффәт мәсәләси бүтүн диҝәр гадын мәсәләләри илә паралел шәкилдә арашдырылыр. 
Сүрәјја образы үзәриндә ишләјәркән бу тип инсанларын шәхсијјәтини алчалтмамаға чалышдыг. Ону мәгбул инсан кими тәгдим етдик. Бизим бир чох гызларымыз дорғудан да дәјәрлидир, садәҹә зәиф ирадә сәбәбиндән проблем јашајырлар. Бу иффәтсизлик мәнасында дејил. Бу китабда чалышмышыг ки, шәхсләр јох, иҹтимаи фикир, дүшүнҹә үзәриндә ишләјәк. Ајры-ајры типләрә һөрмәтлә јанашмаға сәј ҝөстәрмишик. Сүрәјјанын гүсурлары илә бағлы елә бир үслубда јазмышыг ки, охуҹу өз үрәјинин сәсини ешитсин. 
Биз китабда опоненти әзмәмишик. Мүхалиф дүшүнҹәјә дә мејдан вермишик. Мүхалифләрин сөзү ән ҝөзәл үслубда сәсләндирилир. Бу үсулу әслиндә Шәһид Мүтәһһәриндән өјрәнмишәм. Шәһид Мүтәһһәри марксизмдән данышаркән университетдәки марксистләр һаггында хош сөзләр ишләдир. Дејир ки, онлар Марксы ҝөзәл тәдрис едир. Биз дә бу үсулдан фајдаланмаға чалышмышыг. 



Үмуми баханда иффәт мәсәләсиндә Фатимәнин бахышы Сүмәјјәнин бахышындан фәргләнир. Сүмәјјә мөвзуја чох сәрт јанашыр. Бизим һиҹаб вә иффәт саһәсиндә проблемләримиздән бири будур ки, бу проблем өртүк јох, мејл вә мараг проблемидир. Биз дүшүнҹәни јох, рәфтары дәјишмәјә чалышмышыг. Бу ҝүнә гәдәр елә бир үслубда данышмышыг ки, зәиф ирадә сәбәбиндән јанлышлыға јол верән гызлар өзүнү гәриб һисс едир. Бир нөв ҹәбһәләшмә јаратмышыг. Белә бир шәраитдә һәгигәти демәк вә гәбул етдирмәк мүмкүн дејил. Сәфәрин әввәлиндә Фатимә илә Сүмәјјә арасында олан диалоглар сәбәб олур ки, бу ҹәбһәләшмә арадан галхсын, ҝәнҹләр һәмфикир бир група чеврилсин. Һәмдәрдлик олмаса сөздә бир олмаг мүмкүн дејил. Сөздә бир олмасаг, бир фикири өтүрә билмәрик. Тәләбәләрлә сөһбәтдә гәлб вә сөздә бир олмаг мәсәләсини нәзәрдә сахламалыјыг. Адәтән тәләбә вә мүәллим өзләрини ајры-ајры ҹәбһәләрдә ҝөрүрләр. Буна ҝөрә дә сөһбәтдә ҹәбһәләшмә ҝедир. Бәлкә дә бу китабда ҝөрүлән иш иффәт вә һиҹаб саһәсиндә ҹәбһәләшмәнин арадан галдырылмасы олду. Фатимә өз рәфтарлары илә әтрафдакыларын диггәтини ҹәлб едир. Китабын әввәлиндә Фатимә һаггында чох данышмырыг. Јалныз ҝәнҹләрдәки донушлуғу ачан исти рәфтар ҝөрүрүк. 
Фатимә илә Сүмәјјәнин мүназирәләри, мүбаһисәләри мараглыдыр. Буҝүнкү тәбирлә Сүмәјјә сәртдир, Фатимә исә инсафлыдыр. Биз Сүрәјјаја мүнасибәтдәки рәфтарларымызы Сүмәјјәјә мүнасибәтдә дә ҝөстәририк. Биз Сүмәјјәнин рәфтар үсулуну рәдд етсәк дә, шәхсијјәтини алчатлмырыг. Охуҹуја ајдынлашдырырыг ки, Сүмәјјәнин јанлыш рәфтарларынын сәбәби нәдир. О мүәјјән проблемләр јашадығындан белә рәфтар едир. Бу бахымдан ҝәнҹләрин проблемләринә мүнасибәтдә бир нечә мәрһәлә вар. Биринҹиси рәфтарларын ислаһыдыр. Һәмдәрдлик јаратмаг лазымдыр. Биз Фатимәдә буну ҝөрүрүк. Икинҹиси, ҝәнҹ нәсли динләмәкдир. Онлара шәраит јаратмаг лазымдыр ки, сөзләрини там дејә билсинләр. Дилдә бирлијә наил олаг. Мән чалышмышам ки, университетдәки сөһбәтләрдә газандығым тәҹрүбәләрдән истифадә едим. Фатимә өз ҝөзәл рәфтары илә әтрафдакыларын диггәтини ҹәлб едир. Она гулаг асырлар. Бу шәһид Мүтәһһәринин нәзәрдә тутдуғу үслубдур. Дејирләр ки, Имам Садиг (ә) онун јанында сөһбәт едәнләрә елә гулаг асырды ки, баханлар онун һәмин сөзләрә инандығыны тәсәввүр едәрдиләр. Һеч вахт сөзү кәсиб реаксија билдирмәзди. Биз Фатимәнин симасында бу нөгтәләрә риајәт етмәјә чалышмышыг. 
Үчүнҹү будур ки, ҝүҹлү аргументләримиз олмалыдыр. Фатимә бу ишин дә өһдәсиндән ҝөзәл ҝәлир. Дөрдүнҹү нөгтә будур ки, дүзҝүн аргументасија мәрһәләли олмалыдыр. Үчүнҹү мәрһәләдә билдириләси дәлили биринҹи мәрһәләдә ортаја гојмаг олмаз. Фатимәнин данышығында биз буну һисс едирик. О тәдриҹән мөвзунун дәринлијинә ҝедир. Биз әввәлҹә ҝәнҹләрин суалларыны ҹавабландырмалы, сонра дәрин мөвзулара кечмәлијик. Фатимәнин сөһбәтләриндә бу үсуллара әмәл олунур. Биз дәлил ҝөстәрәндә гаршы тәрәфә шәраит јаратмалыјыг ки, бу дәлилә етираз едә билсин. Дәмирин емалында онун мөһкәмлик дәрәҹәсини артырмаг үчүн сојудуб јенидән гыздырырлар. Инсан рәфтарлары да беләдир. Мәрһум Шејх Әнсари Мәкасибдә бу үсулдан фајдаланыр. Бир сөз дејир, сонра өз дедији сөзә шүбһә билдирир. Сонра јенидән дәлил ҝөстәрир. Белә бир үслуб чох мәгбулдур. Бу үсулу да Фатимәнин рәфтарларында мүшаһидә едирик. Биз унутмамалыјыг ки, дәлилләр кәнарында һисләр дә нәзәрә алынмалыдыр. Мүасир ҝәнҹләрлә тәкҹә елми дилдә данышмаг олмаз. Онларын һиссләри нәзәрә алынмалыдыр. 

Суал: Китаб Имам Ризанын (ә) һәрәминә партлајыҹы гурғу јерләшдирилмәси вә Фатимәнин шәһадәти илә баша чатыр. Бурада һисләрә тохунмаг мәгсәди вар?

Ҹаваб: Биз бу сәһнәни минбәр, әзадарлыг әнәнәләримиздән ҝөтүрмүшүк. Натиг данышыр, сөһбәтинин сонунда Кәрбәлаја баш чәкир. Инсанларын һисләрини ојатмагла өз сөһбәтини баша чатдырыр. Бүтүн бу дејиләнләрә әмәл етсәк ҝәнҹ нәслин суалларына гәнаәтбәхш ҹаваб верә биләрик. 

Vilayet.nur-az.com