Шәһид Ајәтуллаһ Сејид Мәһәммәд Багир Сәдр бир истедад, елм һөвзәсиндә парлаг улдуз адландырыла биләр. Ҹәнаб Рәһбәр Ајәтуллаһ Хаменеи бујурур ки, о харигүладә устедада, мисилсиз тәлаша малик иди. Бу хүсусијјәтләр ондан дәринбахышлы бир мүтәхәссис әрсәјә ҝәтирмишди. Нүфузлу бахышы, ахтарышда олан дүшүнҹәси һөвзәдә мүхтәлиф елм саһәләрини әһатә едирди. Буҝүнки рәнҝарәнҝ дүнјада бөјүк дин мәрҹә алими үчүн лазым олан бүтүн хүсусијјәтләр онда варды. Сөзүн јени, дүшүнҹәси саф, әсәри галарлы иди... Буна ҝөрә дә Ҹәнаб Рәһбәр ону нүмунә адландырыр. Хүсуси илә елм һөвзәләри, тәләбә вә алимләр үчүн бир мејар ҝөстәрир. Кһаменеи.ир информасија аҝентлији шәһид Сәдрин дүшүнҹәләринә бир нәзәр салыб. Бу мәгсәдлә Ајәтуллаһ Нурәддин Әшкуријә мүраҹиәт едилиб. О бөјүк шәһидин шаҝирдләриндәндир. Ајәтуллаһ Нурәддин Әшкури һазырда шәһид Сәдр арашдырма мәркәзинин рәисидир.
Суал: Шәһид Ајәтуллаһ Сејид Мәһәммәд Багир Сәдрлә танышлығыныз вә онун елми бахышлары барәдә нә дејәрдиниз?
Ҹаваб: Бизим онунла танышлығымыз әввәлҹә тәсадүф, сонра шәһид Сәдрин бөјүк ҹазибәси үзәриндә гурулуб. Мән Нәҹәф һөвзәсиндә бөјүк устад мәрһум Ајәтуллаһ Шејх Мүҹтәба Ләнкәранинин һүзурунда тәһсилә мәшғул идим. О али сәтһли бир устад иди. Мән Кифајә дәрсләри охујурдум. Ливанлы вә сәмими достларымдан бири мәндән хаһиш етди ки, мән Кифајә дәрсләрини фөвгәладә хүсусијјәтләрә малик бир устадын һүзурунда охујум. Мән она дедим ки, Кифајә дәрсләриндә чох јахшы устадым вар. Башга бир устад сорағында олмадығымы сөјләдим. Ҹәнаб Мүсәвинин һәмин устад барәдә сөјләдикләри мәни һәмин устадын дәрсләринә рәғбәтләндирмәк үчүн иди. Амма мән мүгавимәт ҝөстәрирдим. Ҹәнаб Мүсәви мәнә деди ки, әввәлләр һәмин устаддан Кифајә дәрси алырмыш, сонра дәрси јарымчыг сахлајыб. Она ҝөрә дә һазырда јенидән һәмин устада мүраҹиәт едә билмир. Мәндән хаһиш етди ки, бирликдә устада мүраҹиәт едәк. Деди сонра сән јенидән әввәлки устадынын јанына гајыда биләрсән. Ҹәнаб Мүсәви илә јахын дост олдуғумуздан онун сөзүнү јерә салмадым, бирликдә мәрһум шәһид Сәдрин һүзуруна ҝетдик. Онун һүзурунда дәрс охумаг истәдијимизи дедик. Мәним мәгсәдим садәҹә ҹәнаб Мүсәвинин истәјини јеринә јетирмәк иди. Дәрсә гәбул олунандан сонра өз устадымын јанына гајытмаг фикриндә идим. Амма елә илк дәрсдә Кифајәнин икинҹи ҹилдинин тәдрисиндә устад мәни елә ҹәзб етди ки, чох бөјүк устадлары јадымдан чыхардым. Артыг киминсә ондан үстүн олмағы барәдә дүшүнмүрдүм. Дүшүнмүрдүм ки, ҹәнаб Ләнкәрани, јохса Сәдрин дәрси үстүндүр? Беләҹә онунла таныш олдум. Бир гәдәр Кифајә охујандан сонра хариҹ курсу дәрсләриндә иштирак етмәк истәдијими сөјләдим. Ајәтуллаһ Сејид Мәһәммәд Багир Һәким вә башга гардашларла бирликдә хариҹ курсу дәрсләринә башладыг.
Суал: Шәһид Сәдрин әхлаги хүсусијјәтләри неҹә иди?
Ҹаваб: Мәним онун хүсусијјәтләри һаггында дејәҹәкләрим һәгигәт јох, дәрјадан бир дамла олаҹаг. Гејд етмәк истәдијим илк хүсусијјәт онун фөвгәладә истедады иди. Истедады башга бир истедадла мүгајисә етмәк олмаз. О һансы саһәјә үз тутурдуса јенилик јарадырды, тәмин олунмајан еһтијаҹлара ҹаваб верирди. Кәмијјәт бахымындан о даһа чох фигһ вә үсул саһәсиндә чалышмышды. Амма фәлсәфә саһәсиндә дә фәалијјәтләри варды. Ҹавабсыз галмыш бир сыра суаллары ҹавабландырмышды. Тәәссүф ки, онун фәлсәфи бахышлары бир о гәдәр дә јајылмајыб. Бахышларынын кичик бир һиссәси фәлсәфә барәдә китабында јер алыб. Кәлам елминдә дә јениликләри варды. Онун бу саһәдәки әсәрләрини тәкҹә гәрб дүнјасы јох, елм һөвзәләриндә сонадәк арашдырылмамыш әсәрләрдән һесаб едирәм.
Онун шаҝирдләрлә рәфтары ајрыҹа бир мөвзудур. Бу бир кичик сөһбәтә јерләшдирмәк чәтиндир. Бәзи нөгтәләрә ишарә едиб кечирәм. Шәһид Сәдр бүтүн вүҹуду илә севҝи иди. Онун бүтүн фәрдләрә, халгын мүхтәлиф тәбәгәләринә мәһәббәти вәсфә ҝәлмәз. Вүҹудунда бир ҝерчәклик варды. Бу сүни бир хүсусијјәт дејилди. Шәһид Сәдрин икинҹи хүсусијјәти тәвазөкарлығы иди. Бу онун затына һопмуш бир хүсусијјәт иди. Тәвазөкарлығында сүнилик јох иди. Садә фәһлә, һәтта ушаға елә һөрмәт ҝөстәрәрди ки, бунун һәдд-һүдуду јох иди. Тәвазөкарлығы о гәдәр чох иди ки, биз адәтән онун тәвазөкарлығына ирад тутардыг. Биз она чох јахын идик. Тәәссүф ки, онун бөјүк руһуну дәрк едә билмирдик. Буна ҝөрә бәзән тәнгид едирдик. Мүхтәлиф әхлаги хүсусијјәтләри харигүладә иди. Һеч вахт һисс етмәздин ки, шәһид Сәдр өзүнү даһи сајыр. Бу илаһи немәтә ҝөрә өзүнү башгаларындан үстүн сајмырды. Биз бу әхлаги хүсусијјәти Имам Хомејнидә (р) дә ҝөрмүшдүк. Доғрудан да бу бөјүк инсанлар неҹә дә садә идиләр.
Суал: Шәһид Сәдрин мәсум имамларын һәјаты барәдә арашдырмалары һаггында нә дејә биләрсиниз? Онун нәсә јени бир сөзү варды?
Ҹаваб: Билдијиниз кими, мәсум имамларын дөврләри фәрглидир. Әмирәлмөминин (ә) Һәзрәт Пејғәмбәрин (с) дөврүндә шүҹаәтли вә фәдакар бир инсан кими танынырды. Хәлифәләрин дөврүндә о боғазында сүмүк галмыш бир шәхс кими сәбр едир. Өз хәлифәлији дөврүндә әдаләтли бир һакимдир. Биз дејә биләрик ки, үч әмирәлмөминин олуб? Имам Һәсән (ә) Мүавијә илә сүлһ етди, Имам Һүсејн (ә) Језидә гаршы гијам галдырды. Онлар арасында фәрг вар? Әҝәр онлары фәргли сајсаг Пејғәмбәрин (с) Һәсән (ә) вә Һүсејн (ә) һаггында бујуругларына зидд олар. Ајдын олур ки, бөјүк имамлар садәҹә фәргли ҹилвәләрә малик олублар. Заһирә бахдыгда онларын рәфтарлары арасында фәрг ҝөрүнүр. Тәәссүф ки, бу ҝүнә гәдәрки арашдырмалар бүтүн имамларын фәргли дөврләрини комплекс шәкилдә әһатә етмәјиб. Јалныз шәһид Сәдр бу мөвзуда дәјәрли арашдырмалар апарыб. Хүсуси илә бизим дөврүмүздә бу арашдырмалар дәјәрли олуб.
Суал: Онун бахышлары барәдә хүласә нә дејә биләрсиниз?
Ҹаваб: Суалынызы ҹавабландырмаздан өнҹә бир нөгтәни јада салым. Шәһид Сәдрин бу мөвзүда 9 сөһбәти “Әһли-Бејт (ә), мүхтәлиф дөврләр вә ваһид мәгсәд” ады алтында чап олунуб. Шәһид Сәдрин нәзәринҹә, Һәзрәт Пејғәмбәрин (с) 23 иллик рисаләт дөврүндә Ислам мәдәнијјәтини һаким етмәк имканы олмајыб. Пејғәмбәр (с) белә бир имкана малик олмајыб ки, сејр-сүлук, әхлаг бахымындан бир нәсил тәрбијә етсин. Бу 23 илдән 13 илини Мәккәдә ағыр шәраитдә кечириб, Мәдинәдә олдуғу 10 илдә даһа чох мүһарибәләр, мүнафигләрин фитнәләри илә мүбаризә апарыб. Буна ҝөрә дә Һәзрәт Пејғәмбәр (с) дүнјасыны дәјишәндән сонра инсанлар рисаләт јолундан чыхдылар, азсајлы инсан бу јолда галды. Шәһид Сәдр бу шәраити нәзәрә алмагла имамларын рәфтарларыны арашдырыр.
О Ислам тарихи үчүн 4 мәрһәлә гејд едир. Јалныз үчүнҹү мәрһәләдә Имам Садиг (ә) мәзһәбин бүнөврәсини гојур. Имам Садигин (ә) дөврүндә Исламын ҝәлишиндән 1 әсрә јахын вахт өтмүшдү. Амма неҹә намаз гылмаг, неҹә дәстәмаз алмағын әлифбасы өјрәдилирди. Ҝөрүн имамлар нә гәдәр чәтинлик чәкиб! Иш олдугҹа мүрәккәб олуб. Һәр дөврүн өз чәтинликләри олуб. Дөрдүнҹү дөвр исә гејбә һазырлыг дөврүдүр.
Суал: Шәһид Сәдр игтисадијјатдан данышаркән сабит вә дәјишкән олмагла ики мөвзуда сөһбәт ачыр. Бу барәдә нә дејә биләрсиниз?
Ҹаваб: О игтисадијјат китабында сабит вә дәјишкән олмагла ики еһтијаҹдан данышыр. Мәскән, аилә гурмаг, нәслин давамы бәшәријјәтин сабит еһтијаҹларындандыр. Тәбии ки, Ислам шәриәтиндә бу еһтијаҹларын һүдудлары вә хүсусијјәтләрини мүәјјәнләшдирән һөкмләр олмалыдыр. Демәк һөкмләр һәм сабит, һәм дәјишкән ола биләр. Сабит һөкмләр мәшһур рәвајәтләрдә ачыгланыб. Рәвајәтләрдә билдирилир ки, гијамәт ҝүнүнә гәдәр Һәзрәт Мәһәммәдин (с) һалалы һалалдыр, һарамы да һарамдыр. Дәјишкән һөкмләр исә инсанларын дәјишкән еһтијаҹларынын тәмини үчүндүр. Суал олуна биләр ки, әҝәр дәјиширсә, неҹә һөкм адландырылыр? Шәһид Сәдр ҹаваб верир ки, дәјишкән һөкмләрин тәјинини шәриәт Вәлијји-Фәгиһин ихтијарына вериб. Вәлијји-Фәгиһ бәшәријјәтин еһтијаҹларынын тәмини үчүн дәјишкән һөкмләр верир. Бурада ики нөгтә арашдырылмалыдыр. Бири Вилајәти-Фәгиһин чеврәси, онун һансы чәрчивәдә һөкм чыхармасыдыр. Онун һөкмү фигһи јох, вилаји һөкмдүр. Бу һөкмләр арасында фәрг вар. Фигһи һөкм сабит һөкмдүр, вилаји һөкм заман вә мәканла шәртләниб. Икинҹи нөгтә будур ки, Вәлијји-Фәгиһ һансы әсасла һөкм верир? О ихтијар саһибидир, јохса онун үчүн чәрчивә тәјин олунуб? Биринҹи мөвзу илә бағлы дејә биләрик ки, вәзифә һөкмләри беш гисмдир: ваҹиб, һарам, мүстәһәб, мәкруһ вә мүбаһ. Ваҹиб вә һарамлар сабит һөкмләрдә әкс олунуб. Вәлијји-Фәгиһ ваҹиби һарам, һарамы ваҹиб едә билмәз. О јалныз ҹәмијјәтин еһтијаҹлары тәләб етдикдә истисна һалларда һөкм верир. Вәлијји-Фәгиһин һөкм чәрчивәси диҝәр үч истигамәтдир. Мүстәһәб, мәкруһ вә мүбаһ саһәсиндә Вәлијји-Фәгиһ сөз дејә биләр.
Суал: Бу о демәкдир ки, Вәлијји-Фәгиһ мүстәһәби мәкруһ, мәкруһу мүстәһәб едә биләр?
Ҹаваб: Вәлијји-Фәгиһ мәкруһ, мүсәтәһәб вә мүбаһы ваҹиб вә һарама чевирә биләр. Вилаји һөкмдә нә мүстәһәб вар, нә да мәкруһ. Тәбии ки, вилаји ваҹиб вә һарам фигһи ваҹиб вә һарам дејил. Өнҹә гејд етдик ки, јалныз истисна һалларда Вәлијји-Фәгиһ белә һөкмләр чыхара биләр. Мәсәлән, ваҹиби һарам вә ја мүбаһ, еләҹә дә һарамы ваҹиб вә ја мүбаһ едә биләр.
Суал: Бу һансы һалларда мүмкүндүр?
Ҹаваб: Бурада тоггушма мөвзусу вар. Тоггушма зидијјәтдән фәрглидир. Тоггушма мејарларын тәзадыдыр. Һарамлыг вә ваҹиблији бир јерә топламаг бу гәбилдәндир. Инсан ја намазы сахлајыб һарам иш ҝөрмәклә суда батаны ваҹиб иш олараг хилас етмәлидир, ја да суда батаны чыхармајыб һарам иш ҝөрмәклә ваҹиб намазы давам етдирмәлидир. Бурада токкушма вар. Белә мәгамларда шәхс өз ағлына мүраҹиәт едир. Ағыл сечмәлидир ки, шәриәт бахымындан һансы даһа мүһүмдүр. Вәлијји-Әмр вилаји һөкм верә биләр. Бир ваҹиб вә һарамы башгасындан өнәмли саја биләр. Ваҹиби һарамдан үстүн тута биләр вә ја әксинә. Јухарыдакы мисалда бу һөкмә еһтијаҹ ајдын ҝөрүнүр.
İкинҹи мөвзу будур ки, Вәлијји-Фәгиһ өз зөвг вә сәлигәси илә һөкм чыхара биләрми? Јохса онун үчүн чәрчивә мүәјјәнләшиб? Шәһид Сәдр игтисад китабында бујурур ки, үмуми гајдалар, мәгсәдләр, нијјәтләр мүгәддәс шәриәтдә нәзәрә алыныр, шәриәт өзү бурада јол ҝөстәрир. Онун нәзәринҹә, Вәлијји-Фәгиһ јәни мүҹтәһид о шәхсдир ки, бәшәријјәт сәвијјәсиндә шәриәт һөкмләринә саһибдир. Вәлијји-Фәгиһ үмуми истәкләр әсасында вәзифәлидир ки, дәјишән һөкмләр чыхарсын. Амма өзүндән, өз зөвг-сәлигәси илә һөкм чыхара билмәз.
Vilayet.nur-az.com
