Чар режиминин вә коммунист гурулушунун ортаг ҹәһәти: динлә, Исламла дүшмәнлик!
Мөвзу зијалылыг вә өлкәмиздәки зијалылар барәдәдир. Бу, елә бир мәсәләдир ки, мән она ад гојмаг истәсәм, мәсәлән, белә демәлијәм: зијалыларын мүртәҹелији, јахуд зијалылыг иртиҹасы. Билдијиниз кими, зијалылыг вә зија иртиҹанын әксидир. Зијалылыг вә ајдынлыг ирәлијә, ҝәләҹәјә бахан бир феномендир, франсыз сөзү олан “интеллеҹтуал”ын тәрҹүмәсини ифадә едир. Әлбәттә, дилчиләр дејирләр ки, бу тәрҹүмә дәгиг дејил. Амма нә дә олса, мәгсәд бәллидир. Мән сонра бу барәдә бир гәдәр данышаҹағам. Инкишаф едән вә ҝәләҹәјә бахан бу амил ҝәләҹәјә доғру ҝедир. Онда ҝеријә гајыдыш ола билмәз. Амма мән елә бир вәзијјәт мүшаһидә етмишәм вә едирәм ки, она зијалылыг иртиҹачылығы, јәни зијалыларын ҝериләмәсиндән башга бир ад гоја билмирәм.
Мән дәфәләрлә демишәм ки, зијалылыг Иранда хәстә доғулду. Зијалылығын малик олдуғу хүсусијјәтләр - елми дүшүнҹә, ҝәләҹәјә бахыш, ајдынлыг, ағыллылыг, иҹтимаи мәсәләләрдә ағры дујмаг, хүсусән дә мәдәнијјәтә даир мәсулијјәт һисс етмәк бизим өлкәмиздә хәстә, гејри-сағлам вә ејибли доғулду. Нијә? Чүнки бизим тарихин илк зијалылары хәстә инсанлар идиләр. Мән белә шәхсијјәтләрдән вә Иранда зијалылығын апарыҹы инсанларындан бир нечәсинин адыны чәкирәм: Мирзә Мүлкүм хан Ермәни, Мирзә Фәтәли Ахундзадә, Һаҹы Сәјјаһ Мәһәллати.
Он доггузунҹу әср Авропасынын зијалылыг нүмунәләрини Ирана дахил едән илк шәхсләр етимадлы инсанлар дејилдиләр. Мәсәлән, зијалылыг иддиасында олан вә Насирәддин шаһын тоталитар режиминә гаршы чыхан Мирзә Мүлкүм ханын өзү Рөјтерин чох зијанлы истисмарчы планларынын дәллалы иди.
Билдијиниз кими, Насирәддин шаһын өмрүнүн сон 20 илиндә хариҹи инһисарчылыг өлкәјә чох бөјүк зәрбә вурду. Инҝилисләр ҝөмрүкдә, түтүн мәмулатларында, дәмир јолунда вә саир саһәләрдә инһисарчылыг едирдиләр. Сонра руслар ҝәлиб дејирдиләр ки, сиз филан саһәни, филан тиҹарәти бизим рәгибләрмизә вермисиниз, ҝәрәк бизә дә верәсиниз. Она да бир шеј верирдиләр. Сонра бунун адыны мүсбәт баланслашдырма гојурдулар: харихи сијасәтдә вә игтисади әлагәләрдә Русија вә Инҝилтәрә арасында мүвазинәт јаратмаг, лакин јарыш формасында. Јәни бир ҝүҹә бир шеј версинләр, сабаһ о бириси десин ки, нијә мәнә вермәдиниз, бунлар да десинләр ал, бу да сәнин. Сонра о десин ки, мәнимки аз олду, десинләр бу да сәнин. Беләликлә, Ираны бир аиләнин, јәни Насирәддин шаһын, сарај адамларынын вә бу сүфрәдән бир тикә оғурлаја биләҹәк һәр кәсин мәнафејинә ҝөрә чапыб-талајырдылар.
Иранда зијалылығын вә ајдынлығын ән мәшһур ҹарчысы сајылан Мирзә Мүлкүм ханын өзү Рөјтерин дәллалы иди. Мәшһур тәнбәки монополијасында, јәни заманын тәглид мүҹтәһиди олан Мирзә Ширазинин бојкот етдији вә бу зијанлы алыш-веришин гаршысыны алдығы заман Мирзә Мүлкүм хан Рөјтерин дәллалы иди. Мирзә Мүлкүм хан Ермәнинин әсас дәллаллыгларындан бири дә парад мәсәләсиндә иди. Сарај да ону гәбул етди. Бу адам Иранда зијалылығын ҹарчысы олмаг, халгы ҝәләҹәјә, јенилијә дәвәт етмәк истәјирди. Ҝөрүн бу заман халг һансы вәзијјәтә дүшәр! Мән билмирәм сизин мүасир тарихдән нә гәдәр мәлуматыныз вар, ону нә гәдәр охумусунуз. Јахшы олар ки, бош вахтыныз олан јај фәслиндә програмлы шәкилдә бир гәдәр мүасир тарихи, о ҹүмләдән тәнбәки мәсәләсини мүталиә едәсиниз. Бу мөвзуда китаблар да јазылыб, онлары охуја биләрсиниз. Сөзсүз ки, гәрәзсиз јазылмыз китаблары дејирәм. Чүнки ортада дин вә руһанилијин адынын олдуғуна вә бәзи јазычылар динлә дүшмән олдугларына ҝөрә белә бөјүк бир уғуру етираф вә бәјан етмәк истәмәмишләр.
Башга бир ҹәһәтдән, Мирзә Фәтәли Ахундзадә дә Мирзә Мүлкүм хана охшајыр. Ахундзадә Хаменедәндир. Мән гәдим хаменелиләрдән вә бәзи гоһумларымдан онун һаггында ешитмишәм. О, Октјабр ингилабындан әввәл Гафгаза ҝетди, Русија чарларынын сүфрәсиндә отурду, онларын көмәји илә вә онларын сајәсиндә Иран истибдады әлејһинә мүбаризә апардығыны хәјал етди. Бу мүбаризә етимадлы вә мәгбул мүбаризә дејилди. Бунларын мәгсәд сечдији биринҹи мәсәлә авториторизмә гаршы сијаси мүбаризә јох, халгын дининә, етигадларына вә јерли принсипиал әнәнәләрә гаршы чыхмаг иди. Мән бу барәдә сонра данышаҹағам...
1945-1946-ҹы илләрдә Пишәвәринин заманында, Тәбриз вә Азәрбајҹанын бир һиссәси Совет силаһлы гүввәләринин ихтијарына кечиб, ишғал едиләндә вә сонралар тар-мар едилән дырнагарасы јерли һөкумәт гуруланда болшевикләр Мирзә Фәтәли Ахундзадәнин шәрәфинә Хаменејә ҝедиб консерт вердиләр. Јәни бу адамын һәм чар һакимијјәтиндә тәрәфдары варды, һәм дә бу һакимијјәти девирән болшевикләрин арасында. Шәхсијјәтин неҹә шүбһәли олдуғуну ҝөрүрсүнүзмү?! Чар режиминин вә коммунист гурулушунун ортаг ҹәһәти нәдир: динлә, Исламла дүшмәнлик. Бу адам да Исламла дүшмәнлик ҹарчысы олмушдур.
Ајәтуллаһ Хаменеи
Vilayet.nur-az.com
