Иранла 5+1 өлкәләри арасында мүзакирәләр боју дүшүндүрүҹү нөгтәләрдән бири будур ки, Ҹәнаб Рәһбәрин тәбиринҹә, Иран сијаси, ислами әхлага садиг галыб. МАГАТЕ-нин рәсми мәрузәсиндә тәсдигләниб ки, Иран һазыркы вахта гәдәр бүтүн өһдәчиликләрини јеринә јетириб. Әксинә, америкалылар мүзакирәләр боју јалан вә һијләдән әл чәкмәјиб. Шәмси 1394-ҹү ил, фәрвәрдин ајынын илк ҝүнү, Ҹәнаб Рәһбәр өз бәјанатында Американын һијләләринә ишарә едәрәк бујурду: “Амеиканын мүгавилә бағлајаг, сонра рәфтарларыныза бахыб санксијалары галдырарыг демәси онун бир һијләсидир!” Иранын мүзакирә апаран һејәти етибарлы вә ҹаныјанан инсанлардан ибарәт олса да онларын дүшмәнин һијләләринә диггәтли олмасы лазымдыр. Доктор Әли Әкбәр Вилајәти Ҹәнаб Рәһбәрин бејнәлхалг мәсәләләр үзрә мүшавиридир. Һазыркы сөһбәт Амеиканын мүзакирәләрдә рәфтарлары барәдә Доктор Вилајәтинин фикирләриндән ибарәтдир. Доктор Вилајәти Америкалыларын Иранла мүзакирәләрә јеҝанә сечим олараг еһтијаҹлы олдуғуну билдириб. Америкалы мүтәхәссисләр дә мүзакирәләрин фајдаларындан данышыр.
Суал: Нә үчүн бу ҝүн Иранын нүвә технолоҝијаларына саһиб олмаг истигамәтиндә һәрәкәтләри зәрури сајылыр?
Доктор Вилајәти: Демәк олар ки, бир мөвзуну һамы ҝөзәл баша дүшүр. Дүнјанын ҝәләҹәкдә еһтијаҹына ҹаваб верәҹәк енержи нүвә енержисидир. Бу һәм еколожи бахымдан тәмиз, һәм дә түкәнмәјән бир енержидир. Фәлсәфи бахымдан түкәнмәјән демәк олмаз. Тәбии ки, мадди олан һәр бир шеј нә заманса түкәнмәлидир. Амма практики олараг өтән онилләрә бахдыгда нүвә енержисини истинад олунаҹаг јеҝанә енержи олдуғуну ҝөрүрүк. Сәнајенин инкишафы, үмуми инкишаф нүвә енержиси илә шәртләниб.
Нүвә енержиси ики нөвдүр. Бири нүвәнин парчаланмасы, диҝәри нүвәнин гајнамасыдыр. Нүвәнин гајнамасы енержи истеһсалында сон мәнбәдир. Ҝүнәш белә бир мәнбәјә нүмунә ҝөстәрилә биләр. Ҝүнәшин нечә милјард ил вердији енержи нүвәнин гајнамасы васитәси илә јараныр. Ҝәләҹәк енержи мәнбәси нүвәнин гајнамасыдыр. Алимләр белә прогнозлашдырыр. Һазырда бу мөвзу үзәриндә иш ҝедир. Һәләлик исә нүвәнин парчаланмасындан данышмаг олар. Нүвәнин парчаланмасынын галыглары чохдур. Нүвә енержисиндән истифадә едәнләр бу галыгларын, нүвә зибилинин дәфн олунмасы проблеми илә үзләшибләр. Бу галыг һарада дәфн олунарса 100 илләр ондан шүаланма баш верир. Нәтиҹәдә хәстәликләр, екаложи чиркләнмә јараныр. Бу сәбәбдән нүвә атгынтысыны, зибилини бәзән дәниздә дәфн едирләр. Һәтта бәзи өлкәләр јохсул Африка өлкәләринә пул өдәјир, өз нүвә галығыны һәмин өлкәләрдә дәфн едир. Бу иш һәмин өлкәләрин әһалиси тәрәфиндән етиразла гаршыланыр. Амма енержинин гајнамасында атгынты, зибил чох аз мигдардадыр. Әҝәр ҝәләҹәк барәдә дүшүнсәк, билмәлијик ки, ҝеҹ ја тез мөвҹуд енержи мәнбәләри түкәнәҹәк. Бундан әлавә һазыркы енержи мәнбәләри еколоҝијаја бөјүк зәрбә вурур. Өнҹә нефт, сонра газ тәбиәти зәһәрләјир.
Демәк һазыркы енержи мәнбәләри түкәнмәк үзрәдир. Бу мәнбәләр һәм дә еколожи проблем јарадыр. Бундан әлавә. Нефтдән даһа фајдалы башга мәгсәдләрлә бәһрәләнмәк олар. Демәк биз ҝәләҹәјин фикриндә олмалыјыг. Өз ҝәләҹәјини дүшүнән халг, мүстәгиллијини горумаг истәјән өлкә нүвә енержисинә малик өлкәләрин асылылығындан гуртарыб нүвә енержиси истеһсал етмәлидир.
İран Ислам Республикасы бу әсасла нүвә програмыны ишә салды. Онлар да елә бу әсасла мүхалифәтә башладылар. Чүнки Иран өз мүстәгиллијини горумаг, биҝанә өлкәләрдән асылы олмамаг истәјир. Башга өлкәләрдән асылылыг өлкәни өз идеалларындан әл чәкмәјә вадар едир.
Суал: Демәк, мәгсәдләри Ираны һәм гануни һаггындан, һәм дә мүстәгилликдән мәһрум етмәкдир?
Доктор Вилајәти: Бәли, беләдир. Ҝөзәл билирләр ки, Иран нүвә силаһы јаратмаг истәмир. Бу бир бәһанәдир. Дејирләр ки, биз сизин нүвә силаһы јарадаҹағыныздан еһтијатланырыг. Биз дејирик ки, әҝәр нүвә силаһы јарадылмасындан еһтијатланырсызса, Нәтәнз, Форда, Әрак вә диҝәр нүвә мәркәзләрини МАГАТЕ-нин нәзарәтинә веририк. Буш вә Клинтон дөврүндә бизи мүһарибә илә һәдәләјирдиләр. Сонра ҝөрдүләр ки, һәдә-горху тәсир етмир. Санксијалара әл атдылар. Ҝөрдүләр ки, санксијалар да тәсирсиз галды. Доғрудур ки, санксијалар чәтинлик јарадыб. Амма санксијалар гаршысында мүгавимәт ҝөстәрдијимизи ҝөрүрләр. Беләҹә, јеҝанә јоллары мүзакирәдир.
Суал: Ҹәнаб Рәһбәр Имам Ризанын (ә) һәрәминдәки чыхышында бујурду ки, Америкалылар Иранла данышыглара еһтијаҹлыдыр. Буну неҹә әсасландырмаг олар?
Доктор Вилајәти: Онларын мүзакирәјә еһтијаҹлы олмасынын сүбуту будур ки, башга чыхыш јоллары јохдур. Бүтүн јоллары сынагдан кечирибләр, истәкләринә чата билмәјибләр. Мүһарибә илә һәдәләјирдиләр. Нә үчүн аддым атмадылар? Чүнки, Ираг, Әфганыстанда буну тәҹрүбәдән кечирибләр. Бир мәнтәгәјә мүдахилә етмәјин ағыр хәрҹләри вар. Ираг халгына бөјүк зәрбә вурсалар да өзләри дә зәрбә алдылар. Нәһајәт ҝери чәкилмәјә мәҹбур олдулар. Бу тәҹрүбә илә јанашы нәзәрә аланда ки, Иран Ираг вә Әфганыстандан игтидарлыдыр, баша дүшүрләр ки, Иранла һәрби дилдә данышмаг олмаз. Онлар белә дүшүндүкләри үчүн мәсәләнин һәрби јолла һәллиндән ваз кечдиләр. Иран Ислам Республикасы ҝөстәрди ки, өзүнү мүдафиә етмәк ҝүҹүндәдир. Фәрги јохдур ки, онун гаршысында дајанан Америкадыр, јохса башга өлкә. Биз сүбут етмишик ки, һеч бир һалда тәзјигләрә, санксијалара баш әјмәјәҹәјик. Демәк, јеҝанә чыхыш јолу мүзакирәләрдир. Бу да вар ки, мүзакирәләрдә өз мәгсәдләринә чатмаг үчүн һијлә вә јалана әл атырлар.
Çалышырлар ки, бизи мүзакирәләрә чәксинләр, сонра десинләр ки, сиз мүәјјән мөвзуларда ҝүзәштә ҝетсәниз, мүәјјән имтијазлар аларсыныз. Биз ҝүзәштә ҝетдикдә имтијаз вермирләр. Башга бир бәһанә тапырлар. Онлар дипломатијада аддым-аддым ирәли ҝедир, мәнтәгә өлкәләри вә бөјүк дөвләтләрә мүнасибәтдә бу үсулла мәгсәдә чатырлар. Бу мәгсәдлә 5+1 јаратдылар. БМТ тәһлүкәсизлик шурасында вето һүгугу олан дөвләтләри бир јерә топладылар. Бу јолла өз мөвгеләрини мөһкәмләндирмәјә чалышдылар. Инди Иранла мүзакирәләрдә гаршы тәрәф чохлуға маликдир.
Бәзән белә бир ҝөрүнтү јарадырлар ки, онларла разылыға ҝәлсәк онлар башга өлкәләри дә разы салаҹаглар. Онларла мүәјјән мөвзуда разылыға ҝәлдикдә нөвбәти аддымда вәдләринә әмәл етмирләр вә бәһанә ҝәтирирләр ки, өз мүттәфигләрини разы сала билмирләр. Бу һалла дәфәләрлә үзләшмишик.
Суал: Нүмунәләр ҝөстәрә биләрсинизми?
Доктор Вилајәти: Мәсәлән Франса Америка илә мүхтәлиф мөвзуларда һәмфикир олса да, Америка Иранла мүәјјән мәсәләдә разылыға ҝәлдикдә сонда Франсанын хариҹи ишләр назири дејир ки, биз буну гәбул етмирик. Бу нөгтәјә гәдәр әлдә олунмуш бүтүн разылыглары Франсанын хариҹи ишләр назири ҝүҹдән салыр. Бу гарышдырыҹылыг Американын дахилинә дә сирајәт едиб. Бир дә ҝөрүрсән Америка сенаторлары мәктуб јазыб, дејирләр ки, АБШ президентинин гәрарларыны гәбул етмирик. Америка Хариҹи Ишләр Назири исә бунун бош сөз олдуғуну, дөвләтин өз ишини ҝөрәҹәјини сөјләјир.
Суал: Бу да мараглы мөвзудур вә әввәлләр мүшаһидә едилмәјиб. Буну неҹә изаһ едирсиниз?
Доктор Вилајәти: Бир тәһлил будур ки, (Америка дахилиндә дүнјаны алдатмаг үшүн) зәрҝәр мүһарибәси ҝедир. Башга бир тәһлилә ҝөрә Америка дахилиндә ихтилафлар вар. Республикачыларла демократлар, башга тәбирлә десәк, конгресдә игтидар саһибләри илә дөвләт арасында зиддијјәтләр мөвҹуддур. Амма өзүнү супер ҝүҹ адландыран дөвләтдә хариҹи ишләр назири мүзакирә апардығы заман чәтинә дүшдүкдә, өлкәсиндә сионист лоббинин мүхалифәтчилијини бәһанә ҝөстәрмәмәлидир. Һәгигәтән дә белә бир мүхалифәтчилик ола биләр. Амма бизим хариҹи өлкәләр о ҹүмләдән Америка илә бағлы тәҹрүбәләримиздән ҝөрүнүр ки, әҝәр бир партија һакимијјәтә ҝәлирсә, һәм милли мәнафеләри, һәм партија мәнафеләрини нәзәрә алыр. Чүнки гаршыдакы мәрһәләдә партијанын наилијјәтләри онун нүмајәндәсинә сәс газандырыр. Бу әсасла мүхалиф партија өз рәгибини сәһнәдән чыхармаг үчүн мүхтәлиф ишләр ҝөрә биләр. Бу онун үчүн гаршыдакы сечкиләрдә имтијаз олар. Амма өзү һакимијјәтә ҝәлдикдә әввәлки дөвләтин сијасәтини давам етдирир. Тәҹрүбәдә ҝөрүнүб ки, Америкада һансы партијанын иш башына ҝәлмәсиндән асылы олмајараг хариҹи сијасәтдә дәјишиклик баш вермир. Иранын нүвә програмлары илә бағлы мүзакирәләрдә Американын атдығы аддымлар тарихдә тәкрарсыз аддымлардыр. Хариҹи сијасәтдә белә парчаланма мүшаһидә олунмајыб. Һакимијјәтдә республикачыларын вә ја демократларын олмасындан асылы олмајараг гәрар чыхаран пәрдә архасындакы мүштәрәк гүввәләрдир. Белә дејил ки, һакимијјәтдә олан партија мүгавилә имзаласын. Сонра һакимијјәтә ҝәлән партија бу мүгавиләдән имтина етсин. Вијетнам мүһарибәси, сионист режимин дәстәкләнмәси, реҝионун мүртәҹе дөвләтләри илә әлагәләр, Авропа илә мүнасибәтләр, Чин вә Русија илә мүнасибәтләр, Иранын нүвә програмы мөвзусу Америка хариҹи сијасәтиндә истигамәти тәјин олунмуш мөвзулардыр. Бу сијасәтләрин дәјишәҹәји ҝөзләнилмир.
Ҹәнаб Рәһбәрин бујурдуғу кими демократ Клинтондан башламыш республикачы Буша гәдәр сијасәтләр дәјишмәјиб. Ирана мүнасибәтдә ејни сијасәт јүрүдүлүб. Демократ Обама да әввәлки сијасәти давам етдирир. Гаршыдакы сечкиләрдә республикачыларын вә ја демократларын һакимијјәтә ҝәлмәсиндән асылы олараг хариҹи сијасәтин дәјишмәси еһтималы јохдур. Буна ҝөрә дејә биләрик ки, јухарыдакы ики јанашма һәгигәтин бир һиссәсини әкс етдирир. Јәни һәр ики јанашманы дүзҝүн сајмаг олар. Амма һансыса јанашмаја там һагг газандырмаг мүмкүн дејил. Баш верән һадисәләр доғрудан да мүәјјән һәддә зәрҝәр мүһарибәсидир. Бу һадисәләрдә һәм дә партија мараглары өзүнү ҝөстәрир. Гејд етдијим кими, Американын милли мәнафеләри тәләб едир ки, Иранла мүзакирә апарылсын. Һәрби һәдә-горхуну һәм республикачылар, һәм дә демократлар тәҹрүбәдән чыхарыб. Даим тәкрарлајырлар ки, һәрби вариант миз үзәриндәдир. Амма өз шәрһчиләри гејд едирләр ки, Иранла мүһарибә Американын хејринә дејил. Онлар Иранла мүһарибәјә ҹүрәт етмирләр. Билирләр ки, Иранла мүһарибәјә башласалар реҝионда тәкрарсыз бир бөһранла үзләшәҹәкләр. Кимсә белә бир мүдахиләнин нәтиҹәсини прогнозлашдыра билмәз. Америка сијасәтчиләри бу аддымын Американын хејринә олмадығыны дүшүнүрләр. Бу әсасла мүттәфигләри дә Американын Ирана гаршы һәдә-горхуларыны ҹидди гәбул етмир. Беләҹә, јеҝанә јол олараг мүзакирәләр ҝүндәмдә галыр.
Суал: Амма Иран һәр заман хариҹи сијасәтдә ваһид курс изләдијини нүмајиш етдириб?
Доктор Вилајәти: Бизим өһдәмиздә олан будур ки, дүнјаја дипломатик мүзакирәләр тәрәфдары олдуғумузу ҝөстәрәк. Биз өз һаггымызын сүбуту үчүн зор јох, мәнтигә әсасланырыг. Суал веририк ки, нүвә силаһынын јајылмамасы барәдә бејнәлхалг өһдәчилији имзалајан өлкәнин нүвә енержисиндән сүлһмәрамлы истифадәси онун һаггы дејилми? Биз бу өһдәчилији имзаламышыг, башга өлкәләр кими МАГАТЕ-нин нәзарәтини гәбул едирик. Бүтүн өһдәчиликләримизә әмәл едирик, һәтта парламентин гәбул етмәдији бир протокола мүәјјән мүддәтдә сәдагәтли галмышыг. Бу аддымла дүнјаја ҝөстәрмәк истәмишик ки, нүвә проблемини сүлһ јолу илә һәлл етмәк истәјирик. Рәсми өһдәчиликләрдән дә артыг ишләр ҝөрмүшүк. Демәк, Американын мүзакирәдән башга јолу галмыр. Амма биз диггәтли олмасаг, бејнәлхалг бир јаланын гурбаны ола биләрик. Мүгавилә бағлајарлар, онун әксинә аддым атарлар. Бәһанә ҝөстәрәләр ки, Американын дахилиндә мүхалифәтчиликләр ҝүҹлүдүр, тәзјигләр вар. Хариҹи тәзјигләри дә бәһанә ҝөстәрә биләрләр. Сионист режим башчысы дејир ки, Иранла разылашма имзаланмамалыдыр. Бир әрәб өлкәси һәддини ашараг бу мүзакирәјә гаршы чыхыр. Иши позмаг үчүн бир сијаси бәһанә лазымдыр. Америка тәҹрүбәдә ҝөстәриб ки, өз ирадәсини белә өлкәләрә гәбул етдирә билир. Иран вә Русијаја зәрбә вурмаг үчүн нефтин гијмәтинин ашағы ендирилмәси буна сүбутдур. Нефтин гијмәти Американын истәји илә ашағы салыныб. Һәмд олсун Аллаһа ки, Иран бу манеәни дә ашды. Русија да өзүнә бир јол тапыб. Сөз будур ки, Америка истәјәндә мәнтәгә өлкәләрини разы сала билир. Нефтин гијмәтинин ашағы салынмасы бир нүмунәдир.
Суал: Ҹәнаб Рәһбәр хибрә мәҹлиси үзвләри илә ҝөрүшдә бујурду ки, 47 сенаторун имзаладығы мәктуб Америкады сијаси әхлагын сүгутуну ҝөстәрди. Бу мәктуб доғрудан да Америка сијасәтиндә бөһрандыр, јохса зәрҝәр мүһарибәси апарырлар?
Доктор Вилајәти: Олсун ки, бу мәктубла 300-дән артыг мәҹлис нүмајәндәсинин имзаладығы мәктуб арасында фәрг вар. Чүнки мәктубун тону вә мәзмуну бир гәдәр јумшагдыр. Демәк истәјирәм ки, сенаторлар мәктуб јазанда вә Иранын мүзакирә командасы буна етираз едәндә гаршы тәрәфин тону мүлајимләшир. Амма истигамәт һәмин истигамәтдир. Иранын етираз етдији ҝөрәндә, икили сијасәтә ҝөрә иттиһам олунанда тонларыны мүлајимләшдириб дөвләти һимајә едирләр. Бәли, Ҹәнаб Рәһбәт бујурду ки, бу мәктуб Америкада сијаси әхлагын сүгутуну ҝөстәрир. Мүзакирәләр столу архасында әјләшмиш хариҹи ишләр назири тәкҹә иҹра апаратыны тәмсил етмир. О бүтүн дөвләтин нүмајәндәсидир. Америкада нүмајәндәләр мүзакирәләрә гарышмамалыдыр. Неҹә ки, биздә Хариҹи Ишләр Назири данышыглар апарыр вә парламент буна мүдахилә етмир. Демәк, иҹра апараты вә хариҹи ишләр назири дөвләти тәмсил едир.
Диҝәр тәрәфдән, АБШ президенти нүвә бомбардыманы, бир мәнтәгәнин ишғалы, кимјәви һүҹум вә диҝәр ҹинајәткар аддымлар үчүн әмр верә билирсә демәк онун сәлаһијјәтләри ҝенишдир. Тарихдә чох ҝөрмүшүк ки, АБШ президенти там ихтијар саһибидир. Аз өлкәләрдә президентин бу гәдәр сәлаһијјәти вар. Президентин бүдҹә лајиһәси нүмајәндәләр тәрәфиндән тәсдиг олунмајанда президент нүмајәндәләрин гәрарына вето гоја билир. Өзү нә истәјирсә, ону да едә билир. Бу Америкада беләдир.
Әҝәр хариҹи ишләр назири мүзакирәләрә гатылыбса, дүнјада гәбул олунмуш гануна әсасән о дөвләти тәмсил едир. Киминсә өлкә дахилиндән буна гаршы чыхмасы вә мүзакирә апаран тәрәфин бу мүхалифәтчилији бәһанә ҝөстәрмәси Американын һијләләриндәндир.
Мүзакирәләрдә бир вахт елә шәраит јаранды ки, мүзакирәләрин сонуна бир нечә саат галмыш Хариҹи Ишләр Назири пајтахтла әлагә сахладығыны вә тәклифинин гәбул олунмадығыны сөјләди. Һансы ки, Американын мүттәфигләри дә дүшүнүрдү ки, артыг разылашма имзаланыр. Беләҹә мүзакирәләрин мүддәтини беш-алты ај узадырдылар. Ҹеневрә мүзакирәләри буна бир мисалдыр. Американын мүттәфигләри дә разылашманы имзаламаг истәјирдиләр. Бу вахт Америка Хариҹи Ишләр Назири Вашингтону гане едә билмәдијини сөјләди. Беләҹә мүзакирәләр даһа 5-6 ај узанды. Бу ҝедишатда һеч бир мәнтиг јохдур. Әҝәр сәнин сәлаһијјәтин јохдурса нә үчүн мүзакирәләрә гошулмусан? Америка кими бир өлкәнин белә иддиа илә чыхышы ҹидди дејил. Неҹә олур ки, бизим Хариҹи Ишләр Назири мүзакирә апарыр вә өһдәчиликләринә әмәл едир. Амма Американын Хариҹи Ишләр Назири өһдәчилијинә әмәл етмәк ҝүҹүндә дејил.
Суал: Ҹеневрәдән өнҹә дә Американын белә рәфтарлары мүшаһидә олунубму?
Доктор Вилајәти: Мүзакирәләрдән габаг мәнтәгә өлкәләриндән бири васитәчи олараг мүраҹиәт етди. Билдирилди ки, Америка тәрәфи мүсбәт аддымлар атмаг истәјир. Бу васитәчијә инанырыг вә билирдик ки, Американын сөзләрини олдуғу кими чатдырыр. Бурада бир нөгтәјә диггәт јетирмәк лазымдыр. Әҝәр Америка долајы јолла васитәчи ҝөндәриб мүзакирә тәклиф едирсә, Ҹәнаб Рәһбәрин бујурдуғу кими, бу мүзакирәләрә еһтијаҹлыдыр.
Диҝәр тәрәфдән, онлар һәмин васитәчи илә билдирмишдиләр ки, Иранын нүвә енержиси һаггыны рәсми танымаға һазырдылар. Амма мүзакирәләр башлајанда башга сөз дедиләр. Бүтүн бунлар Американын һијләдән әл чәкмәдијини ҝөстәрир.
Суал: Бу һијлә нәдән ибарәтдир? Бу мүзакирәләрдә ону тәҹрүбәдән кечирмишикми?
Доктор Вилајәти: Һијлә мөвзуну күлли вә ҹүзи олараг ики һиссәдән ибарәтдир. Дејирләр ки, сиз әввәлҹә өһдәчиликләринизә әмәл един, биз буну дәјәрләндирәк. Әҝәр сиз дүзҝүн әмәл етсәниз биз тәдриҹән санксијалары арадан галдырарыг. Әввәлләр дә бу аддымы атыблар. Дедиләр ки, уранын зәнҝинләшдирилмәсини бир мүддәт сахлајын, сонра даһа артыг тәләбләр ирәли сүрдүләр. Бу минвалла ики илдән артыг өтдү. Биз онларла разылашмаја ҝетдик. Амма онларын тәдриҹән тәләбләри артырдығына шаһид олдуг. Һәтта узаг мәнзилли ракетләрин ләғвини тәләб етдиләр. Сонра Брүсселдә, НАТО гәрарҝаһында бизим ракетләр мөвзусу мүзакирәјә чыхарылды. Дедиләр ки, сиз Авропада Исраили һәдәфә алмысыныз. Сөһбәт ракетләрдән ҝедәндә инсан һаглары мөвзусуну ортаја гојдулар. Зәррәҹә шүбһә етмирәм ки, биз нүвә мәсәләсиндә ҝүзәштә ҝетсәк онлар кечмишдә олдуғу кими јени мөвзулар ортаја атаҹаг.
Бәзи битәрәф васитәчиләр әдаләтли мүһакимә апармаг истәдиләр. Онлар дедиләр ки, сиз гыса мүддәтә онларын тәләбләрини јеринә јетирин. Амма тәҹрүбә ҝөстәрди ки, биз ҝери чәкилдикҹә онлар јени мөвзулар ортаја атыр. Инди дә беләдир. Бу садәҹә бир нәзәријјә дејил. Онларын мәнтиги будур. Тәзјигин тәсирли олдуғуну ҝөрәндә ону ҝүҹләндирирләр. Нүвә ардынҹа ракет мөвзусуну, сонра инсан һаглары мөвзусуну мүзакирәјә чыхарырлар. Дејирләр ки, нә үчүн Бәһаиләрә азадлыг вермирсиниз? Бәһаиләрә азадлыг вермәк о демәкдир ки, онлар раһат шәкилдә Сионист режимә ҹасуслуг етсинләр. Бәһаиләрин Сионист режимлә әлагәләри кимсәјә ҝизли дејил. Онларын мәркәзи ишғал олунмуш әразиләрдә јерләшир. Бәзән дә өлкәмиздә шәриәт һөкмләринин иҹрасына етираз едирләр.
Өтән сөһбәтләрдән белә бир нәтиҹә алырыг ки, разылашма баланслы олмалыдыр. Белә олмаз ки, биз фәалијјәтләри дајандыраг амма санксијалар јериндә галсын. Биз өһдәчиликләримизә әмәл етдијимиз кими онлар да өз өһдәчиликләринә әмәл етмәлидирләр. Һәрбчиләрин дили илә десәк конкрет ҝүн вә конкрет саатда һәр ики тәрәф өһдәчилијә әмәл етмәлидир. Неҹә ки, биз Ирагла ејни ҝүн вә ејни саатда атәшкәсин иҹрасына башладыг. Нүвә мүзакирәләриндә дә ејни ҹүр рәфтар едилмәлидир. Онлар дејирләр ки, әҝәр өһдәчилијинизә әмәл етмәсәниз биз санксијалары јенидән ишә салаҹағыг. Биз дә дејирик ки, әҝәр сиз санксијалары ишә салсаныз биз нүвә фәалијјәтләрини әввәлки сәвијјәсинә гајтараҹағыг. Онлар бу јанашмаја гаршыдыр. Санксијаларын јенидән гүввәјә минмәси үчүн јол сахламаг истәјирләр. Бизимсә фәалијјәтләримизи бирдәфәлик дајандырмаға чалышырлар. Амма биз јалныз һәр ики тәрәфин өһдәчилијә ејни шәкилдә әмәл етмәсини истәјирик.
Суал: Ҹәнаб Рәһбәр өз сөһбәтиндә гаршы тәрәфин мәнтигсиз һәрәкәт етдијини сөјләди. Гаршы тәрәфин мәнтигсиз һәрәкәтләринә башга нүмунәләр вармы?
Доктор Вилајәти: Бәли, доктор Мүсәддигин дөврүндә Американын президенти Трүмен иди. Едвард Ачсон (Аҹһесон) хариҹи ишләр назири постунда иди. Онлар доктор Мүсәддигә сөз вердиләр ки, Иран нефтинә гадаға компанијасында иштирак етмәјәҹәкләр. Әҝәр Инҝилисләр гадаға гојса, онлар Ирандан нефт алаҹаглар. Сонра сечкиләр олду вә Ејзенһауер һакимијјәтә ҝелди. О доктор Мүсәддигә верилән вәди позду вә Британија илә бирликдә әл-әлә верәрәк 28 мордад чеврилишиндә иштирак етди. Ирана мүнасибәтдә Американын белә рәфтарларына тарихи дәлилләр чохдур.
Суал: Нә үчүн Ҹәнаб Рәһбәр бир нечә дәфә тәкрарлады ки, Иран јалныз нүвә мөвзусуну мүзакирә едир?
Доктор Вилајәти: Чүнки Иран вә Американын реҝиондакы мәгсәдләри фәрглидир. Иран реҝион өлкәләриндә халг һакимијјәтинин гурулмасыны истәјир. Америка исә орта әсрләрә мәхсус диктаторларла һәмкарлыға үстүнлүк верир. О ИШИД кими террорчу групу һимајә едир. Әслиндә ИШИД-и јарадан Америкадыр. Онлар реҝионда ҝәрҝинлик јаратмаға чалышырлар. Гаршыларына мәгсәд гојублар ки, мәнтәгә өлкәләрини парчаласынлар. Американын Ливијаја мүдахиләси сәбәб олду ки, бу өлкәдә һакимијјәтсизлик јарансын. Бу иши Јәмәндә дә һәјата кечирмәк истәјирләр. Әввәлләр Сомалидә белә бир иш ҝөрүбләр. Сомалидә мәркәзи һөкумәти парчалајан Америка олду. Бу ҝүн һәмин өлкә дәниз гулдурларынын нәзарәти алтындадыр. Өлкәјә ајры-ајры гәбиләләр нәзарәт едир. Америка өз сијасәтләрини һәјата кечиртмәк үчүн мәнтәгәдә игтидарлы өлкә олмамасыны мүнасиб сајыр. Иранын исә истәкләри буна гаршыдыр. Биз Америка илә мүзакирә апарсаг да реҝионал марагларымыз там фәрглидир.
Америка реҝионда демократик дөвләтләрин гурулмасыны истәмир. Үмумијјәтлә, реҝионда мүстәгил өлкәнин олмасы Исраил вә Американын марағында дејил. Бу мәгсәдлә Әфганыстанда Талибаны сәһнәјә ҝәтирдиләр. Ханым Буто ББҸ-јә мүсаһибәсиндә демишди ки, АБШ, Әрәбистан, Британја вә Пакистан әл-әлә верәрәк талибан һөкумәтини јарадыблар. Бу ҝүн ханым Клинтон өз китабында јазыр ки, ИШИД онларын лајиһәсидир. Инсан һагларындан дәм вуран һөкумәт вәһшиҹәсинә ҝүнаһсыз инсанлары гәтлиам едән груплар јарадыр. ИШИД муздурлары јараландығы заман онлары ишғалчы режимин хәстәханаларында мүалиҹә едирләр. Диҝәр тәрәфдән Американын мәнтәгәдәки әсас мәгсәдләриндән бири сионист режимин рәсми танынмасыдыр. Һансы ки, Иран Ислам Республикасы Фәләстинин азадлығы јолунда чалышыр. Ирагда, Суријада халг һөкумәтинин гурулмасыны истәјирик. Һизбуллаһын һимајәси дә белә мәгсәд дашыјыр. Бүтүн бунлар Американын мәгсәдләринә зиддир. Бизим мүштәрәк реҝионал һәдәфимиз јохдур. Онлар чалышырлар ки, Ираны мәнтәгәнин ингилаби гүввәләринин ҝөзүндән салсынлар. Белә бир мәгсәд изләјирләр.
Бизим мәгсәдимиз будур ки, Ислам мәмләкәтләри игтидарлы, мүстәгил олсунлар. Онларын өз мәнафеләрини мүдафиә етмәк ҝүҹүндә олмаларыны арзулајырыг. Лазым ҝәләндә әл-әлә вериб Ислам үммәтинин мәнафеләринин кешијиндә дајансынлар. Бу истәкләр Американын истәкләринә зиддир. Дејирләр ки, Иранла реҝионал мөвзулары мүзакирә етмәк истәјирләр. Амма бу ишдә һеч бир хош нијјәтләри јохдур. Садәҹә Ираны һөрмәтдән салмаг истәјирләр. ОСЛО мүгавиләсини Фәләстин Азадлыг Тәшкилатына гәбул етдирмәклә бу тәшкилаты ҝөздән салдылар. Инди бу иши Ирана мүнасибәтдә һәјата кечирмәк истәјирләр.
Суал: Бу ҝүн Америка вә бәзи мәнтәгә өлкәләринин һимајәси илә Јәмән һава һүҹумуна мәруз галыр. Буна мүнасибәтиниз неҹәдир?
Доктор Вилајәти: Јәмәнлә бағлы ики үмуми нөгтәни јада салмаг истәјирәм: Әввәла, шәмси 1389-ҹу ил бәһмән ајында Ҹәнаб Рәһбәр ҹүмә намазы хүтбәсиндә мәнтәгәдә јени Ислам ојанышы һәрәкатындан данышды. Һәмин бәјанатдан сонра мәнтәгәдә бөјүк һадисәләр баш вериб. Үмумиләшдирдикдә һадисәләр мәнтәгә өлкәләринин хејиринәдир. Әлбәттә ки, дағыдыҹы вә үрәк ағрыдан һадисәләр дә баш вериб.
Üмидвериҹи һадисәләрдән бири Јәмән халгынын ингилабы иди. Ислам ојанышы далғасында бу ән үмидвериҹи һадисә иди. Јәмән ингилабы Ислам дәјәрләри үзәриндә гурулуб. Бу ингилабда халг иштирак едир. Өлкәдә үмуми Ислам һәрәкаты үчүн зәминә вар. Бир амил бу һәрәкатын Ислам һәрәкаты олмасыдыр. Онун јәмәнлиләрин гәлбиндә көкү вар. Диҝәр тәрәфдән һәрәкат халг һәрәкатыдыр. Үчүнҹүсү, бүтүн шиә вә сүнни алимләри бу һәрәкаты һимајә едир. Дөрдүнҹүсү, ингилабчылар вә халгын ихтијарында бөјүк мүдафиә имканлары вар. Бешинҹиси, бүтүн өлкә әразисиндә, шималдан башламыш ҹәнуба гәдәр, мәркәз дә дахил олмагла партијалар арасында иттифагын олмасыдыр. Елә буна ҝөрә дә Јәмәнин истефа вермиш президенти биҝанәләрин һимајәсинә бахмајараг постунда гала билмәди. Нәһајәт өлкәдән гачмаға, биҝанәләрә сығынмаға мәҹбур олду. Икинҹи үмуми нөгтә будур ки, мәнтәгә өлкәләринин ирадәсинә зидд олан ссенариләр мәғлубијјәтә мәһкумдур. Бу ҝүн АБШ, онун әрәб мүттәфигләри вә сионист режимин мүштәрәк ссенариләри Јәмәндә тәкрарланыр. Бу ссенари Ливанда, Гәззәдә, Суријада, Ирагда өзүнү доғрултмајыб. Јәмәндә дә онун мәғлубијјәти гачылмаздыр. Американын һәдијјәси олан тәјјарәләрлә ҝүнаһсыз халгы бомбалајанлар бу халгла үз-үзә дөјүшмәк ҹүрәтинә малик олмајанлардыр. Бир нечә әрәб өлкәсинин башга өлкәләрин психоложи дәстәји илә Јәмәни бомбаламасы онларын мәгсәдә чатмасына көмәк етмәјәҹәк. Јәмәнә һүҹум едәнләр стратежи сәһвә јол вериб. Онларын мәғлубијјәти лабүддүр. Шүшә отагда отуранлар гаршыдакы рәгибә даш атмыр.
Јәмәндә инфраструктурларын бомбаланмасы маади бахымдан бөјүк зәрбәдир. Бу алов ону шөләләндирәнләри јахалајаҹаг. Нәһајәт пешиман олаҹаглар. Онлара төвсијә олунур ки, нә гәдәр ҝеҹ дејил бу ишдән әл чәксинләр. Јәмән халгынын гәзәб алову онлары бүрүмәмиш ҝери чәкилсинләр.
Vilayet.nur-az.com
