Шрифт өлчүсү:

14 Октјабр 2014

Суал: Зәлзәлә вә сел кими һадисәләр баш верәркән бәзи инсанлар бу сајаг суаллар верирләр: Нә үчүн селләр, зәлзәләләр, ағыр хәстәликләр вә бу кими һадисәләр бир чох инсанларын һәјатына сон гојур? Нә үчүн белә һадисәләр јер үзүнүн бир мәнтәгәсиндә баш верир, о бириндә јох? Бу бәлаларын фәлсәфәси нәдир? Бу һадисәләрдә һәлак оланлар ҝүнаһкар, сағ галанлар исә ҝүнаһсыздырмы?

Ҹаваб: Әлдә етдијимиз мәлуматлар вә гәдим алимләрин китаблары бәшәр тарихи боју бу кими суалларын мөвҹудлуғуну хәбәр верир. Хүсуси илә аҹы һадисәләр баш верән вахт белә суаллар инсанлары даһа чох дүшүндүрүр. Динләрин тарихини мүталиә етдикдә ҝөрүрүк ки, бу кими суаллара ҹаваб тапылмамасы бәзиләрини аллаһпәрәстликдән узаглашдырмыш, һәтта материализмә сөвг етмишдир. Чүнки фәлакәтли һадисәләрин маһијјәтини дәрк етмәк үчүн сәтһи мүталиә кифајәт етмир. Бу һадисәләр илк бахышдан икраһ доғурур. Бәзән инсанлар бу һадисәләри тәбиәтин гәзәби кими јозурлар. Һансы ки, јер үзәриндә баш верән аҹы һадисәләрин әсил маһијјәтини анламаг үчүн онлара ағыл вә дүшүнҹә ҝөзү илә бахмаг лазымдыр. Бу һалда тамамилә башга бир нәтиҹә әлдә олунур. Бизим һадисәләр һаггында әксәр мүһакимәләримиз нисбидир. Биз хејримизә олан һадисәләри фајдалы, зәрәримизә олан һадисәләри исә фајдасыз һесаб едирик. Һеч вахт нәзәрә алмырыг ки, бизим үчүн зәрәрли олан бир һадисә ҹәмијјәтимиз, ҝәләҹәјимиз үчүн һансы тәсирә маликдир. Ахы бизим үчүн зәрәрли олан кимјәви маддә бир чох хәстәләр үчүн шәфавериҹи тәсирә малик ола биләр.
Мәҝәр һәр һансы һадисәнин шәхсән бизә фајдалы вә ја зәрәрли олмасы һәмин һадисәнин гијмәтләндирилмәси үчүн мејар, өлчү ола биләрми? Јохса бир һадисәни гијмәтләндирмәк үчүн онун бүтүн тәсирләри нәзәрдән кечирилмәлидир? Дејиләнләри ајдынлашдырмаг үчүн садә бир мисал чәкәк: шүбһәсиз ки, јағыш киминчүнсә фајдалы, киминчүнсә зәрәрли ола биләр. Инсанлар јағыша мүхтәлиф ҹүр мүнасибәт ҝөстәрирләр. Әкин саһәсини сел басмыш инсан фәрјад гопарыб дејир ки, билмирәм нә үчүн башыма белә бир бәла ҝәлди. Әкин саһәси сусузлугдан јанан инсан исә, әксинә, јағышы Аллаһын бөјүк немәти биләрәк, шүкр едир. Амма јағышын бүтүн тәсирләри нәзәрә алынарса, кимсә ону тәбиәтин гәзәби кими гәбул етмәз вә онун илаһи мәрһәмәт олдуғу һамы тәрәфиндән тәсдиг олунар.
Маһијјәтиндән хәбәрсиз олдуғумуз бәзи бәлалар исә әслиндә бөјүк бир немәтдир. Мәсәлән, елә хәстәликләр вар ки, инсан бирҹә дәфә һәмин хәстәлијә јолухдугда онун организминдә бу хәстәлијә гаршы мүгавимәт гүввәси јараныр вә бу хәстәлик икинҹи дәфә тәкрарланмыр. Демәк, илк бахышдан бәла кими ҝөрүнән бәзи хәстәликләр инсанын ҝәләҹәк һәјатында мүсбәт тәсирләрә малик олур.
Бәлаларын диҝәр бир фәлсәфәси немәтләрин дәјәринин дәрк олунмасыдыр. Инкар едә билмәрик ки, биз инсанлар немәт дәрјасында гәрг олмушуг. Амма бир чох немәтләрин варлығыны дәрк етмирик. Јалныз бу немәтләр әлимиздән чыхдыгда онларын гәдрини билирик. Ахы јер үзүндә хәстәликләр олмасајды, сағламлығын бөјүк немәт олмасы неҹә дәрк олунарды?! Ҝеҹәнин гаранлығы инсаны ағушуна алмасајды, јер үзүнү ишыгландыран ҝүнәш нуруну ким гијмәтләндирәрди?! Әҝәр арабир јер титрәмәсәјди, онун сакит вәзијјәтини немәт сајардыгмы?! Јер үзүндә гураглыг дејилән бәла олмасајды, һәјатымызда јағышын ролуну лазымынҹа гијмәтләндирәрдикми?!
Демәк, инсанын һәјатдакы немәтләрин дәјәрини билмәси, бу немәтләрә ҝөрә Аллаһа шүкр етмәси үчүн бәзән онлардан мәһрум олмасы зәруридир. Бу мүвәггәти мәһрумијјәт һәмин бөјүк вә дәјәрли немәтләрин зәрурәтини ачыглајыр. Биз исә өтәри мәһрумијјәтләри бәла адландырырыг.
Бүтүн бу инҹәликләр нәзәрә алынарса, јер үзүндәки бәлалары ибрәтамиз дәрс һесаб етмәли дејиликми?! Дејиләнләри нәзәрдә сахлајараг, бәлаларын өзүнү бөјүк немәт сајмаг лазым ҝәлир.
Нөвбәти суал исә будур ки, нә үчүн бу бәлалар јер үзүнүн бир һиссәсиндә баш верир, диҝәр һиссәсиндә јох?
Билмәлијик ки, бәлаларын да тәбии әсаслары вардыр. Һарада шәраит јаранырса, бәла да орада баш верир.
Рәвајәтләрдә билдирилдији кими, бәла ҝәлмәсинин шәртләриндән бири халг арасында мүәјјән ҝүнаһларын рәваҹ тапмасыдыр. “Кумејл” дуасында белә охујуруг: “Пәрвәрдиҝара! Ҝүнаһларымызы бағышла. Бу ҝүнаһлар немәтләри арадан апарыр. Пәрвәрдиҝара! Бағышла бизим о ҝүнаһларымызы ки, бәлалара сәбәб олур!” Гуранда исә белә бујурулур: “Бәлалардан горхун ки, бу бәлалар тәкҹә залымлара аид дејил.” (Залымлар зүлмүнә, башгалары исә бу зүлм гаршысында сусдугларына ҝөрә бәлаја дүшәр). (“Әнфал”, 25.)