Шрифт өлчүсү:

10 Мај 2014

Һәјаты јалныз мадди вә һејвани истәкләрин тәмин едилмәсиндән ибарәт олмасыны һесаб едән инсан јалныз һәмин мәсәләләрә диггәт ҝөстәрир вә өз инсани шәхсијјәтиндән гәфләтдә галыр. Һансы ки, инсаны һејвандан фәргләндирән ондакы илаһи руһун мөвҹудлуғудур. Бу руһа әһәмијјәт верән инсан һејванлыгдан узаглашыр. Инсан өз шәхсијјәтини анламаг үчүн дахилиндәки илаһи јөнүмү арашдырмалыдыр. Һәзрәт Әли (ә) бујурмушдур: “Аллаһ рәһмәт етсин һарадан ҝәлдијини, һарада олдуғуну вә һараја ҝедәҹәјини билән инсана.” Бу үч суала ҹаваб тапан инсан өзүнү дәрк едәр. Әслиндә бу суалларын ҹавабы динин әсасыны үсулидин тәшкил едир: төвһид, нүбүввәт вә мәад.
Дин инсанын сәадәтини тәмин етмәк үчүн ҝөндәрилмишдир. Хошбәхт олмаг истәјән кәс һәмин суаллара ҹаваб тапмалыдыр. Аллаһла рабитәси олмајан инсан өзүнү таныја билмәз. Әслиндә инсанлыг Аллаһын фели, Аллаһдан асылылыг, вүҹудән Она бағлылыг демәкдир. Әлбәттә ки, бу мәсәләләри дәрк етмәк үчүн дәрин фәлсәфи мөвзулары арашдырмаг лазым ҝәлир. Аллаһы таныдыгдан, Онун фели олдуғумузу билдикдән вә Ондан хилгәтә ҝәлдијимизи анладыгдан сонра белә бир суал јараныр ки, варлыг аләминин јарадылмасында мәгсәд нәдир? Бу суалын ҹавабы мәад мөвзусуну араја ҝәтирир. Демәк, ики суала ҹаваб тапылмалыдыр: башланғыҹымыз һарадандыр вә јаранышда мәгсәд нәдир? Гурани-кәримдә Аллаһа вә гијамәт ҝүнүнә (мәад) етигад јанашы зикр олунур: “Јахшылыг одур ки, бир шәхс Аллаһа вә ахирәт ҝүнүнә иман ҝәтирсин.” (“Бәгәрә” сурәси, ајә: 177.); “Аллаһа вә ахирәт ҝүнүнә иман ҝәтириб, салеһ әмәл едәнләр үчүн һеч бир горху јохдур.” (“Маидә” сурәси, ајә: 69.); “Аллаһын мәсҹидләрини јалныз Аллаһа вә гијамәт ҝүнүнә иман ҝәтирәнләр абад едә биләрләр.” (“Төвбә” сурәси, ајә: 18.); “Елә бир гөвм тапа билмәзсән ки, Аллаһа вә гијамәт ҝүнүнә инандыглары һалда Аллаһын мүхалифләри илә достлуг едәләр.” (“Мүҹадилә”сурәси, ајә: 22.)
Варлыг аләминин башланғыҹы Аллаһ, сон мәгсәд исә гијамәт ҝүнүдүр. Бәс сон мәгсәд олан гијамәт һарадыр? Гурани-кәримә ҝөрә гијамәт елә бир јердир ки, онун беһишт вә ҹәһәннәми вар. Һәм Аллаһла ҝөрүш, һәм дә әбәди әзаба чатаҹаг јердир. Бәс инсан ҹәһәннәм вә әзабдан гуртулуб, беһишт вә Аллаһла ҝөрүшә наил олмаг үчүн нә етмәлидир? Башланғыҹ вә сон арасында инсана һансы һәјат програмы тәгдим олунур? Бу суаллара ҹаваб тапмаг үчүн јеҝанә јол динә мүраҹиәт етмәкдир. Пејғәмбәрләрин ҝөндәрилмәсиндә дә мәгсәд инсана доғру јолу ҝөстәрмәкдир. Дин Аллаһын пејғәмбәрләр васитәси илә инсанлара тәгдим етдији һәјат програмыдыр.
İслам пејғәмбәринин биринҹи вәсиси Һәзрәт Әли (ә) “Нәһҹүл-бәлағә” китабында дүнја һәгигәтини инсанлара анлатмаға сәј ҝөстәрир. Һәзрәт (ә) бујурур: “Дүнја кечид јеридир”; “Аҝаһ олун ки, дүнја галаҹаг јер дејил вә нә дә сиз онун үчүн хәлг олунмусунуз.”
Гејд етдијимиз кими, инсанын өзүнү танымасы үчүн динин үч әсасыны - төвһид, нүбүввәт вә мәады танымасы зәруридир. Бу үч әсасдан хәбәрдар олмаг инсаны гәфләтә дүчар едир. Һәтта инсан бу һәгигәтләрин бири барәсиндә кифајәт гәдәр мәлуматы олмазса күфрә дүшә биләр. “Јунус” сурәсинин 7-8-ҹи ајәләриндә бујурулур: “Бизимлә гаршылашаҹагларына үмидвар олмајан, дүнја һәјатына бел бағлајыб ајәләримиздән гафил оланларын дүшәҹәкләри јер оддур.” “Гаф” сурәсинин 22-ҹи ајәсиндә охујуруг: “Сән бундан гафил идин. Даһа бу ҝүн (гијамәт ҝүнү) пәрдәни ҝөзүндән ҝөтүрдүк. Бу ҝүн сәнин ҝөзүн сәрраст ҝөрүр.”
Бәли, инсан өз фәалијјәтини Аллаһа доғру истигамәтләндирмәк үчүн мәлумата еһтијаҹы вар. Бу мәлумат вә аҝаһлыг үч һәгигәтин дәрк олунмасындан ибарәтдир: Аллаһ, гијамәт ҝүнү вә гуртулуш јолу.