Шрифт өлчүсү:

13 Август 2015

Әҝәр бир кәс һәр шејдән үз дөндәриб Аллаһа үз тутса, Аллаһ-Таала онун бүтүн һәјат еһтијаҹларыны тәмин едәр...

Аллаһ-Таала тәвәккүл һаггында бујурур: “Әҝәр мөминсинизсә, Аллаһа тәвәккүл един!” (“Маидә”, 23.)
“Тәвәккүл”, иши киминсә өһдәсинә гојмаг мәнасындадыр. Бурада бәндәнин [Аллаһа] тәвәккүлү нәзәрдә тутулур. Бәндәнин Аллаһа тәвәккүл етмәси о демәкдир ки, бәндә ҝөрдүјү бир иши вә ја гаршысына чыхан бир иши – Аллаһы өзүндән даһа биликли вә баҹарыглы билдији үчүн – Аллаһа тапшырыр ки, әҝәр Аллаһын тәгдири олса һәмин иши дүзәлдәҹәк вә бәндә Аллаһын тәгдир етдији һәр бир шејә гане вә разы олсун: “Ким Аллаһа тәвәккүл етсә, (Аллаһ) она кифајәт едәр. Аллаһ Өз әмрини јеринә јетирәндир...” (“Талаг”, 3.)
Аллаһын тәгдир етдији ишә инсанын гане вә разы олмасы белә һасил олур ки, инсан өз әввәлки һалы барәсиндә дүшүнсүн ки, [Аллаһ] ону әввәл һечдән јаратды вә онун јарадылышында нечә-нечә һикмәт гәрар верди ки, инсан бүтүн өмрү боју онун миндә бирини дәрк едә билмәз, [сонра] ону боја-баша, әрсәјә чатдырды, һәјатыны давам етдирә вә нөгсандан камала чата билмәси үчүн ону дахилдән вә хариҹдән тәҹһиз етди вә бу иши тәмәннасыз ҝөрдү.
Мәсләһәтә ујғун ону боја-баша чатдырды ки, билсин ки, ҝәләҹәкдә [онун үчүн лазым олаҹаг] һәр шеји һазыр едәҹәкдир вә Онун тәгдириндән вә ирадәсиндән кәнарда олмајаҹагдыр. Беләликлә Аллаһа етимад едәҹәк вә онда изтираб вә ниҝаранчылыгдан әсәр – әламәт галмајаҹаг. Онда јәгин һасил олаҹаг ки, истәр изтирабы олсун, истәрсә дә олмасын, Аллаһ-Таала онун ҝөрмәли олдуғу иши Өзү әнҹам верәҹәкдир. Она ҝөрә дә бујурур: “Әҝәр бир кәс һәр шејдән үз дөндәриб Аллаһа үз тутса, Аллаһ-Таала онун бүтүн һәјат еһтијаҹларыны тәмин едәр вә она, ҝүманы ҝәлмәдији јердән рузи јетирәр.” (“Нурус-сәгәлејн”, ҹ. 5, сәһ. 357.)
Тәвәккүл о демәк дејил ки, инсан бүтүн ишләрдән әл чәксин, десин ки, Аллаһа тапшырдым. Тәвәккүл о демәкдир ки, [инсан] Аллаһдан гејри һәр бир шејин Аллаһ тәрәфиндән олдуғуна јәгин әлдә едәндән сонра [билсин ки,] аләмдә баш верин әксәр ишләр шәртләр вә сәбәбләр әсасында һасил олур, чүнки Аллаһын гүдрәт вә ирадәси бәзи ишләрә аид олур, бәзи ишләрә исә аид олмур. Гәти шәкилдә [Аллаһын гүдрәт вә ирадәси] хүсуси шәртләр вә амилләр әсасында бир шејә аиддијјәт тапыр, демәли инсан өзүнү, өз елм вә гүдрәтини ҹүмлә сәбәбләр вә шәртләрдән билмәлидир ки, бәзи ишләрин мәхсус иҹады [үчүн һазыр] олсун, һансы ки, инсан о ишләри өзүнә нисбәт верир.
Буна ҝөрә дә бу ҹүр ишләрдә – һансы ки, инсанын ирадә вә гүдрәти дә онун вүҹуда ҝәлмәсинин шәртләри вә сәбәбләри сырасындадыр – чалышган олмалыдыр. Ејнән о кәс кими ки, һәмин адамын васитәсилә онун мәһбубунун севдији ишләр һасил олур. Елә ки, вәзијјәт белә олду, ҹәбр вә гәдәрин ҹәми вә иттиһады гаршыја чыхыр, чүнки, о иши әҝәр мәһбуба нисбәт версә, [бу ишин] ҹәбр олдуғу хәјала ҝәлир, әҝәр шәртләрә вә сәбәбләрә нисбәт версә, [бу ишин] гәдәр олдуғу санылыр. Амма, әҝәр диггәтлә арашдырылса, нә мүтләг ҹәбр, нә дә мүтләг гәдәр олур. Бу һәмин (Имам Садиг (ә) сөјләдији) кәламдыр ки, демишләр: “Нә ҹәбрдир, нә дә гәдәр, мәсәлә бу икисинин арасында оландыр.” (“Биһар”, ҹ. 4, сәһ. 197.)
Демәли инсан өзүнү [онун] өзүнә аид олан ишләрдә гүдрәт саһиби билмәлидир. Әлбәттә бу гүдрәтини васитә вә аләтләрдә дәхаләти олан фаил кими јох, васитә вә аләт мәнзиләсиндә ҝөрмәлидир.
Һәгигәтдә, бири фаилә аид олан, диҝәри васитәјә аид олан о ики етибар мүттәһид олурлар вә һәр икиси фаилдән гајнагланырлар вә ејни һалда васитәнин ролу да нәзәрдә тутулур.
Әлбәттә бу олдугҹа дәгиг бир мәсәләдир вә тәфәккүр гүввәсини јетәринҹә чалышдырмадан ону һәлл етмәк олмаз.
Ким бу мәртәбәјә чатмыш олса, јәгин олараг билир ки, бүтүн мөвҹудатын тәгдири Аллаһын әлиндәдир вә баш верәҹәк һәр бир иши хүсуси вахтда, хүсуси шәраит, аләтләр вә сәбәбләрлә иҹад едир. Она ҝөрә дә мәтләбә чатмагда тәләсиклији вә ја онун дәф олмасында ләнҝимәји тәсирли билмир, өзүнү дә васитәләрдән, сәбәб вә шәртләрдән бири кими ҝөрүр. Беләликлә, дүнја ишләринә үрәк бағламагдан хилас олур вә өзүнә аид олан ишләрдә ҹидди сәј ҝөстәрир. Һәгигәтдә бу мәнаны тәсәввүр едир: “(Ја Пејғәмбәр!) Мәҝәр Аллаһ Өз бәндәсинә кифајәт дејилми?” (“Зүмәр”, 36.)
Белә олан һалда һәмин адам мүтәвәккилләр сырасында јер тутар. Бу ајә онун вә онун кимиләри һаггында назил олмушдур: “...Гәти гәрара ҝәлдикдә исә Аллаһа тәвәккүл ет! Һәгигәтән, Аллаһ (Она) тәвәккүл едәнләри севәр!” (“Али-Имран”, 159.)