Шрифт өлчүсү:

08 Јанвар 2014

Устад Әнсаријанын ҹавабы

Ашиглијин гајда-ганунларыны ачыгламамышдан өнҹә ешгә тәриф вермәјимиз вә һәгиг ашигин хүсусијјәтләрини өјрәнмәјимиз лазымдыр. Ислам гајнагларында "ешг" кәлмәсиндән чох истифадә олунмајыб. Биз бу кәлмә илә ҹәми үч јердә растлашырыг.

Бунлардан бири ибадәт барәсиндәдир; мәрһум Кулејни "Үсули-кафи"дә Имам Садигдән (ә) нәгл едир:" Инсанларын ән үстүнү о кәсдир ки, ибадәтә ашиг олсун..."

Икинҹи јердә ҹәнаб Салман Фарси барәсиндә бу кәлмәдән истифадә олунуб. Ҝирами Пејғәмбәр (с) бујурур: "Салмандан даһа чох беһишт Салмана ашигдир."

Ешг кәлмәсинин истифадә олундуғу үчүнҹү јер Имам Багирин (ә) Имам Һүсејн (ә) вә Кәрбәла шәһидләри барәсиндә һәзрәт Әлидән (ә) нәгл етдији һәдисдир. Рәвајәт беләдир: "Һәзрәт Әли (ә) Куфә әһалиси илә Сүффејинә јола дүшмүшдү. Кәрбәлаја јахынлашдыгда һәзрәт өз јолдашларындан өнә кечди. Мүгдәхан адлы бир мәкана чатдыгда бир нечә дәфә һәмин јерин әтрафына дөврә вурду, тәваф етди вә бујурду: Бу мәканда 200 Аллаһ пејғәмбәрини вә пејғәмбәр өвладларындан 200 нәфәрини наһаг өлдүрүбләр, онлар һамысы шәһидләрдир. Даһа сонра Ашура һадисәсинә ишарә едиб, бујурду: Бура гана гәлтан олунмуш ашиг шәһидләрин атларынын вә миникләринин истираһәт јеридир. Онларын ешги мүмкүн олан ән али дәрәҹәјә чатыб. Нә онлардан әввәл, нә дә онлардан сонра бир кәс (ешгдә) онлары өнә кечмәјәҹәк."

Шиә мәнбәләриндә бу үч јердән башга ешг кәлмәси илә растлашмамышыг.

Амма биз бу јазыда ешг кәлмәси барәсиндә јох, ешгин һәгиги мәнасы вә ешг анлајышы барәсиндә сөз ачаҹағыг. Ешг анлајышы мүхтәлиф ифадәләрлә, "һубб" вә "мәһәббәт" кими кәлмәләр васитәси илә бәјан олунуб. Мәсәлән һәзрәт Сејјидүш-шүһәда (ә) "әрәфә" дуасында өз мәшугуна белә дејир:" Илаһи, фәхр етмәјимә бу бәс едәр ки, Сәнин бәндәнәм."

Ешг вә ашиглик анлајышы

Ешг мәһәббәт нөвүндән вә мәһәббәтин фөвгүндә олан бир ҹазибәдир. "Мәҹмәул-бәһрәјн" јазыр: "Ешг һәддини ашан вә инсаны өз ади һалындан хариҹ едән мәһәббәтдир. Демәк, һәр мәһәббәт ешг дејил, амма һәр ешг һәм дә мәһәббәтдир. Инсанда мүхтәлиф мәһәббәтләр олур; лакин онларын һамысы ешг һәддиндә дејил. Ики достун бир-биринә гаршы мәһәббәти вар. Мүридин өз мурадына, мүршидинә, устадына гаршы мәһәббәти вар, лакин ешг ајры бир мәһәббәтдир.

Ешг кәлмәси "әшәгә" (сармашыг) адланан битки адындан ҝөтүрүлүб. Бу битки чатдығы һәр бир шејин әтрафына доланыр вә тәдриҹән ону өз әһатәсинә алыр. Севҝи, мәһәббәт јүксәк һәддә чатыб "әшәгә" (сармашыг) биткиси кими инсанын ҹисмини вә руһуну өз ихтијарына кечирдикдә она ешг дејирләр.

Һәким Ҹалинус (Клавди Гален) дејир: "Инсан бејниндә үч хүсуси јер вар: Бунлардан бири тәхәјјүл мәркәзидир, икинҹиси фикир мәркәзи, үчүнҹүсү исә јаддаш мәркәзидир."

Ашиг о кәсә дејилир ки, һәр ан хәјалы, фикри вә јаддашы мәшуга мәшғулдур. Мәшугун ешги, мәһәббәти вә һиҹраны ашигин гәлбини елә бир шәкилдә ихтијарына алыб ки, су, јемәк, јуху онун јадына дүшмүр вә мәшугдан башга бир шеј барәсиндә дүшүнмүр вә һәр нәјә бахырса, ону ҝөрүр. Белә олмајан шәхс ашиг дејил.

Нә гәдәр ки, инсан худбинликдән, егодан, нәфспәрәстликдән гәдим вә мүасир бүтпәрәстликләрдән азад олмајыб ибадәт вә бәндәлик мәнзилиндә сакинләшмијиб, ешги анламаз вә ашиг олмаз.

Аллаһа неҹә ашиг олмаг олар?

Бәндәлик

Имам Сәҹҹад (ә) бујурур: "Бәндәлик бир ҝөвһәрдир ки, онун батини рүбубијјәтдир."

Нә үчүн намазын тәшәһүддүндә әввәлҹә Хатәмүл-әнбијанын (с) бәндәлијинә шәһадәт веририк, сонра исә рисаләтинә? Чүнки о бөјүк Пејғәмбәрин (с) шәрәфи рисаләтиндә јох, бәндәлијиндә иди.

Јохса бу Гуран ајәсини охумамысан ки, шејтан Аллаһын бәндәси гаршысында аҹиз вә зәиф олдуғуну етираф едир.

Инсанын гаты дүшмәни деди: "Анд олсун иззәтинә! Халис бәндәләриндән башга бүтүн инсанлары аздыраҹам"; о шәхсләр ки, башгаларыны гәлбләриндән чыхартдылар вә Сәнин үчүн халис олдулар." Мүхлис (вә ја мүхләс) о ашиг бәндәдир ки, һәр ики дүнјаны бир дәфәјә гәлбиндән чыхардыб ки, ондан башгасыны ҝөрмәсин вә гәлбиндә һеч бир шејин, һәтта беһиштин мәһәббәти олмасын.

Аллаһын бәндәси олан, "еј бәндәләрим" нидасына шамил олан кәс шејтанын, инсанын, јахуд нәфсин бәндәси олмур.

Одур ки, ашиглик јолу ибадәт вә бәндәлик јолудур. Ашиг олмаг үчүн бәндәлик гајда-ганунларыны өјрән. Сејр вә һәрәкәт о заман тәсирли олур ки, идрак вә аҝаһлыг нәтиҹәсиндә гәлб дирилсин вә гәлбдә иман нуру јансын. Иман чырағынын јанаҹағы салеһ әмәл вә ҝүнаһын тәркидир.

Пејғәмбәрә ардыҹыллыг

Аллаһа иман, фәсада, күфрә вә ҝүнаһа нифрәт фитри олараг һәр бир инсанын дахилиндә вар. Бу дәјәрләр инсанын дахилиндән галхыб салеһ әмәл формасыны алдыгда, камиллик вә тәрәгги әламәти олан ешг ҝүлү чичәкләнир. Ашиг даим мәшугдан бир хәбәр ҝөзләјир вә мәшуга аид олан, јахуд онун нүмајәндәси вә елчиси олан һәр бир шејә ешг бағлајыр. Гурани-кәримдә бујурулур: "Еј пәјғәмбәр! Халга де: Әҝәр Аллаһы севирсинизсә (вә она ашигсинизсә) мәнә итаәт един ки, Аллаһ да сизи севсин вә сизин кечмиш сәһвләринизи бағышласын, Аллаһ бағышлајан вә меһрибандыр."

Бәли Аллаһа ашиг олан илаһи рәһбәрләрә итаәт едир. Аллаһа ашиг олан илаһи рәһбәрин она итаәт етмәсини, онун сөзләринә әмәл етмәсини истәмәмәлидир, јахуд мадди һәдәфләрә вә мәгсәдләрә чатмаг үчүн өз фикрини, нәзәрини јеритмәклә она тәзјиг етмәмәлидир. Бу халгын зијанынадыр. Гуранда бујурулур: "Билин ки, Аллаһын рәсулу сизин араныздадыр. Әҝәр бир чох ишләрдә сизә ардыҹыллыг етсә, чәтинлијә дүшәҹәксиниз. Лакин иманы сизин үчүн севимли едиб, вә гәлбиниздә зинәтләндириб, күфр, фәсад вә ҝүнаһы сизин үчүн хошаҝәлмәз, нифрәтли едиб. Бу сифәтләрә саһиб оланлар инкишаф едән вә һидајәт оланлардыр."

Инсан о заман иманын ән јүксәк һәддинә чатыр ки, өзүндәки ән ҝүҹлү истәји, јәни өзүнә ешги Аллаһын затына вә онун нүмајәндәләринә олан ешгин көлҝәсиндә сахлајыр. Аллаһын рәсулу бујурур:" Анд олсун о кәсә ки, ҹаным онун әлиндәдир! Сизин һәр бириниз јанлыз о заман иманын һәгигәтинә чата биләрсиниз ки, мән онун үчүн өзүндән, малындан, өвладындан, вә бүтүн инсанлардан даһа севимли олум."

Бүтүн заманларда тәрәгги әламәтләриндән бири будур ки, имана ешг, күфр вә ҝүнаһа нифрәт вә салеһ рәһбәрә итаәт васитәси илә фитрәтин сафлығы горунсун.

Ҝеҹәләри ибадәтә галхмаг (тәһәҹҹүд)

Ешг үчүн ҝеҹә јарыдан сонра ибадәтә галхмаг лазымдыр.

Вусала чатмаг истәјирсән, лакин ҝеҹә сәһәрәдәк јумшаг јатагда јатырсан?! Бу батил бир хәјалдыр! Јохса ешитмәмисән ки, Аллаһ өз һәмсөһбәти Мусаја бујурду:" Аллаһы севдијини ҝүман едән лакин ҝеҹә гаранлыг дүшән кими Мәни гојуб јухуну сечән јанылыбдыр."

Өзүнү танымаг

Ешг дахили бир мејлдир вә диҝәр дахили мејлләр кими заһир олмасы, инкишафы вә чичәкләнмәси үчүн мүнасиб фәзаја еһтијаҹ вар. Доғрудур һәр бир инсанда ешгин көкү вар, лакин онун заһир олмасы ашигин мәшугун камилликләри барәсиндә идракынын мигдарындан асылыдыр. Демәк ешгин дәрәҹәси, ашигләрин дахилиндәки јандырыҹы аловун шиддәтләниб, зәифләмәси ики амилдән асылыдыр: 1. Мәшугда ҝизләнмиш камилликләр вә онун заһир олан ҹилвәләри; 2. Ашигин фикри тутуму вә онун мәшуг барәсиндәки идракы.

Демәк, ешг аловунун шөләләнмәси үчүн лазым олан илк аддым мәшугун камилликләри вә ҹилвәләри барәсиндә дүзҝүн идрака малик олмагдыр. Әксәр инсанларын Аллаһы танымасы үчүн өзләрини вә Аллаһын ҹилвәләрини танымасы зәруридир.

Бу сәбәбдән өзүнүдәрк вә өзүнү танымаг ән үстүн идрак һесаб олунур.

Әли (ә) бујурур: "Ән үстүн аҝаһлыг вә идрак инсанын өзүнү дәрк етмәсидир." Инсанын өзүнү танымасынын әламәти онун Аллаһы танымасыдыр. Ислам Пејғәмбәри (с) бујурур:" Өзүнү ән јахшы таныјаныныз Аллаһы ән чох таныјаныныздыр."

Ҝүнаһын тәрки

Аллаһа ашиг олмаг истәјән инсан өзү үчүн мөһкәм бир бина гурмалыдыр. Бу бина мүхтәлиф һиссәләрдән тәшкил олунмалыдыр. О ҹүмләдән: Өзүнүдәрк, әгидә әсасларынын мөһкәмләнмәси, башланғыҹ вә мәад барәсиндә мүталиә, ҝүнаһлардан там шәкилдә чәкинмәк, һәр ҝүнаһдан сонра төвбә, Аллаһа итаәт, ваҹибләри јеринә јетирмәк вә һарамлардан чәкинмәк, гејбәт, јалан, бөһтан, аҹыдиллик, кин бәсләмәк вә диҝәр бөјүк ҝүнаһлардан узаг олмаг. Бүтүн бу дәјәрләр бир јерә топландыгда мөһкәм бир галаја чеврилир вә бу галанын ады ешгдир. Онун саһибинин гонағы варлығын халиги олан Аллаһ адлы мәшуг олаҹаг. Имам Садиг (ә) бујурур:" Гәлб Аллаһын һәрәмидир. Аллаһын һәрәминдә ондан башгасыны мәскунлашдырмајын."

Гәлб ешг дијарыдыр, ора һеч бир һарам дахил олмамалыдыр. Әлбәттә мәгсәд инсанын сәһвән, унутганлыг сәбәбиндән етдији ҝүнаһ вә һарам дејил. Нәзәрдә тутулан мәскунлашмаг үчүн ҝәлмиш ҝүнаһдыр.

Демәк, ешг хәјал дејил, гәлбдә шөләләнән бир аловдур. Бу алов нәтиҹәсиндә инсан ашиг олур. Инсан бүтүн диҝәр пәрәстишләрдән азад олдугдан сонра мәшугун ҹамалы заһир олур. Гәлб ики мәшугун јери дејил, һәм Аллаһы, һәм дә "алма"ны севмәк олмаз!

Инсан о заман Аллаһа ашиг ола биләр ки, өзүнәпәрәстиш вә дүнјапәрәстлик зинданындан хариҹ олсун. Дүнјанын ҹазибәләри сајылмаз гәдәр чохдур, лакин онларын һамысы бир һасара бағлыдыр вә бу бағлылыгдыр. Әҝәр инсан бу ҹазибәдән азад ола билсә, һәгиги ҹазибә өзүнү ҝөстәрәҹәк.


Nur-az.com
Дилимизә чевирди: М. Әһмәд